Commissaris in crisistijd

‘Donkere wolken pakken zich samen’
Interview

Juist nu de coronapandemie op het einde lijkt te lopen, het dagelijks leven normaliseert en we vooruit konden zien naar dalende inflatie en economische groei, is dat mooie vooruitzicht door de Russische inval in Oekraïne ruw verstoord. Europa moet opeens serieus rekening houden met een recessie. Wat betekent dit voor de gesprekken tussen bestuur en toezicht in de boardroom? En hoe zit het met het moreel kompas als omzet en winst significant onder druk komen te staan? Bespiegelingen van Hugo Reumkens van Van Doorne over de rol en de vragen voor een commissaris in crisistijd. ‘Zitten er toevallig geen Russische oligarchen indirect bij de aandeelhouders of financiers in de organisatie waarop u toezicht houdt?’

In plaats van economische groei vreest men inmiddels het tegenovergestelde. Er is onrust op de financiële markten. De winst die de AEX in het afgelopen half jaar boekte, is inmiddels volledig verdampt. Hoge inflatie en verwachte renteverhogingen…. Welke vragen roept dat op voor de commissaris in het overleg in de boardroom?

‘De westerse sancties tegen de Russische centrale bank, de afsluiting van enkele Russische banken van het internationale betaalsysteem SWIFT en de bevriezing van bepaalde Russische bezittingen zijn flinke obstakels voor de Russische economie. Maar vergeet niet om te onderzoeken of u compliant bent met product-gerelateerde sancties. Nederlandse bedrijven voelen zich vaak geroepen om zich publiekelijk te verantwoorden over hun relaties met Rusland. De meesten hebben inmiddels besloten om binnen het raam van contractuele verplichtingen de relatie met Russische partijen te herzien of te verbreken. Bedrijven kunnen geen commerciële activiteiten meer ontplooien zonder zich rekenschap te geven van de ethische implicaties daarvan. Consumenten vragen om extra alertheid. Een nieuwe generatie werknemers verwacht niet alleen een inclusieve werkomgeving, maar ook dat hun werk een positieve impact heeft op de maatschappij. De oorlog in Oekraïne brengt die dilemma's nog scherper in beeld. Zelfs op de Amsterdamse Zuidas ging de ijskast met wodka na aanhoudende kritiek vanuit de media en de politiek dan toch nog dicht. Iedereen moet kleur bekennen. Alleen al die constatering van een andere houding door de maatschappij en talentvolle werknemers, vraagt om een goede dialoog in de boardroom.’

Dus is er de vraag die op tafel ligt (voor zowel bestuurder als toezichthouder): should I stay or should I go?

‘Het is nooit zwart/wit. Daarom ook is die dialoog belangrijk. Hoewel sprake is van een ware exodus van bedrijven die op dit moment uit Rusland vertrekken, blijft een enkeling achter, zoals AkzoNobel. Dat doet het bedrijf zolang westerse sancties dat toelaten. De verfproducent zegt zich verantwoordelijk te voelen voor het personeel in Rusland en Oekraïne en dat hun veiligheid en welzijn het allerbelangrijkst is. Hoe doen de bedrijven die vertrekken dat jegens hun werknemers en andere stakeholders die in Rusland achterblijven? En wat als uw Russische ondernemingsactiviteiten door de Russische staat worden genationaliseerd? Voelt u zich dan nog steeds verantwoordelijk voor uw voormalig werknemers en stakeholders? Sommige bedrijven vinden het moreel onverantwoord om (bijvoorbeeld via Russische belastingbetalingen) indirect een bijdrage te leveren aan de Russische oorlog in Oekraïne, terwijl andere bedrijven door de sancties te maken hebben met ernstige tekorten aan onderdelen, waardoor de productie alsnog noodgedwongen wordt stilgelegd. Allemaal vragen, wat zijn de antwoorden die een bestuur formuleert? Hoe acteert de commissaris in crisistijd? En sluit me aan bij de visie van Stefan Peij in wat hij in een essay over crisis en commissariaat schreef. “In een situatie van crisis is het onderscheid tussen de rollen van bestuurders en commissarissen minimaal. De voorzitter van de RvC neemt een meer regisserende rol op zich. Commissarissen gaan bovenop het proces zitten en brengen hun referentiekaders, netwerken en ervaringen actief in. Deze situatie kan uiteraard maar kort duren."’

U bent jurist, bestuurder, toezichthouder, opiniemaker bij BRN… Wat hoor jij in de wandelgangen? Wat houdt bestuurders bezig?

‘De sancties hebben niet alleen gevolgen voor de Russische export van olie, gas, maar ook metalen en andere grondstoffen zoals graan. Die grondstoffen waren al duur vanwege de grote vraag en beperkt aanbod. Deze ontwikkeling kan leiden tot een structurele daling in de koopkracht en economische stagnatie. Wat daarbij meespeelt is dat centrale banken beperkt zijn in hun mogelijkheden de inflatie te beteugelen. De sancties doen pijn. Maar niet alleen in Rusland, ook de westerse bedrijven hebben er last van. Vooral energie-intensieve bedrijven als kunstmestproducenten, zinkproducenten en bijvoorbeeld glastuinders zien hun kosten omhoog vliegen. Veel ondernemers kunnen de gestegen prijzen moeilijk doorberekenen aan hun klanten. Dat betekent onherroepelijk dat winstmarges onder druk komen te staan. En als wij in West-Europa meer betalen, dan worden de gevolgen in andere minder welvarende landen alleen maar extra voelbaar. De kwetsbare economieën in Afrika en Azië kunnen zich deze extra uitgaven helemaal niet veroorloven, zodat zij te maken hebben met acute toeleveringsproblemen. De graanimport in Afrika is al tot stilstand gekomen, met alle gevolgen van dien. Doordat de koersen op de aandeelmarkten flink zijn gedaald, moeten bestuurders en toezichthouders er ook rekening mee houden dat hun onderneming een prooi kan worden voor investeerders met diepe zakken en een goed gevulde oorlogskas. Hoe goed ben jij bestand tegen een (vijandelijke) overname? Of zitten er toevallig Russische oligarchen indirect bij de aandeelhouders in uw organisatie of de financiers van uw onderneming? Wie zijn de relevante UBO's in de organisatiestructuur? Boards moeten zich daar zeker zorgen over maken. Bent u voorbereid op een onverwachte stresstest? Hoe zit u na covid in de bankconvenanten en zorgt u dat u in deze plotselinge nieuwe crisistijd niet in default komt?’

Wat kan de economische schade zijn?

‘De economische schade als gevolg van de oorlog in Oekraïne kan voor de Europese economie nog wel eens veel erger zijn dan de schade als gevolg van de coronapandemie. Daarvoor waarschuwt Herbert Diess, topman van autoconcern Volkswagen in de Financial Times. Het CPB voorspelt grootste koopkrachtdaling in ruim veertig jaar. Consumenten beginnen de razendsnel stijgende prijzen in hun portemonnee te voelen: de benzineprijzen gaan door het dak, evenals de energierekening. De consument merkt de gevolgen ook bij de dagelijkse boodschappen. De energieprijzen zijn op hoogtes die we nooit eerder hebben gezien. Dit raakt veel bedrijven hard. In de geschiedenis heeft elke energiecrisis geleid tot een recessie en zullen de energieprijzen jarenlang hoog blijven nu Europa zich gaat losmaken van gas en olie uit Rusland. De Europese Unie kan het al in 2027 zonder aardgas en andere fossiele brandstoffen uit Rusland stellen, denkt de Europese Commissie. Dat veronderstelt een ongekende energietransitie, want Rusland is nu nog goed voor 45 procent van het gas dat de Europa invoert en levert ook olie en kolen. Ik stel in boards en op andere plekken wel eens de vraag: bent u klaar voor deze ingrijpende veranderingen? Hoe ver was u inmiddels met de energietransitie? En tot welke prijs bent u bereid dat duurzaam te doen? Of wat te denken van de volgende morele vraag: de politiek wil, van links tot rechts, het defensiebudget versneld verhogen. Het nieuwe kabinet Rutte heeft zich al gecommitteerd om tijdens de huidige kabinetsperiode de uitgaven op te voeren naar ruim 1,8% van het bbp, dicht bij de 2%-norm die onderling is afgesproken door de lidstaten van de Navo. Daar zijn miljarden mee gemoeid en dat biedt kansen voor het bedrijfsleven. Maar kunt en wilt u profiteren van een oorlogseconomie? Interessante vraag in een boardmeeting.’

En toch biedt de crisistijd volgens u ook kansen.

‘Ondernemers steken de mouwen uit voor Oekraïne. Er zijn inzamelingsacties en men doneert trailers vol hulpgoederen. Daarnaast worden voorbereidingen getroffen voor de opvang van oorlogsvluchtelingen uit Oekraïne. De Europese Commissie wil Oekraïners die als vluchteling terechtkomen in Nederland of andere EU-landen twee jaar recht krijgen op verblijf, met inbegrip van toegang tot werk, onderwijs, huisvesting, (medische) bijstand en financiële ondersteuning. Het spectaculaire herstel na de coronacrisis leidt tot een "war on talent", een ongekende krapte op de arbeidsmarkt. De Nederlandse economie verkent de grenzen van haar capaciteit en de arbeidsmarkt is ongekend krap. Talentvolle vluchtelingen worden met open armen ontvangen. Oekraïne staat bekend om het IT-talent. Datzelfde geldt voor de personeelstekorten in de bouw, het transport en de agrarische industrie. Binnen de uitzendwereld is wrijving ontstaan over bureaus die Oekraïense vluchtelingen onmiddellijk bij hun aankomst in Nederland willen inzetten op de arbeidsmarkt. Sommige uitzenders vinden de gretigheid waarmee hun collega's zich op oorlogsvluchtelingen werpen ongepast. De sector is al geruime tijd mikpunt van kritiek wegens misstanden met arbeidsmigranten en daarom beducht om zijn reputatie. Maar wat als u blijft kampen met personeelstekorten? Moeten we niet nadenken hoe we deze vluchtelingen blijvend kunnen helpen?’

Tot slot…

‘Ondertussen blijven er zorgen rond de omikronvariant van corona. Er zijn nog steeds hoge besmettingscijfers en er is veel uitval op de werkvloer. Bovendien zijn wij nog steeds onvoldoende voorbereid als corona in het najaar met een nieuwe variant terugkomt. Laten we het niet hopen, maar genoeg werk aan de winkel voor de commissaris in crisistijd….’

Voor contact met Hugo Reumkens, kijk hier.