Cruciale rol voor commissarissen bij herijking stakeholdermodel

De discussie over het stakeholdermodel of Rijnlands model zal in 2025 steeds meer momentum krijgen. Commissarissen moeten zich rekenschap geven van het veranderende maatschappelijke verwachtingspatroon omtrent hun rol. Dat vraagt om toezicht op evenwichtige belangenbehartiging, vroegtijdig signalen oppikken vanuit de samenleving en openstaan voor alternatieve governancestructuren, stellen Maarten Appels en Tessa van Berchum van Van Doorne.

In 2024 was corporate governance weer volop in beweging, veelal ingegeven door ontwikkelingen en inzichten op het gebied van duurzaamheidsvraagstukken en de daaraan gerelateerde maatschappelijke transities. De verwachting is dat dit in 2025 niet anders zal zijn.

Een van de onderwerpen die in 2025 waarschijnlijk bijzondere aandacht zal krijgen is de discussie omtrent het zogenoemde ‘stakeholdermodel’ of ‘Rijnlands model’. Zo heeft Eumedion op 17 oktober een discussiepaper gepubliceerd waarbij aandacht wordt gevraagd voor het herijken van het Nederlandse stakeholdermodel. Eumedion heeft als belangenbehartiger van aandeelhouders van beursgenoteerde ondernemingen een belangrijke stem en invloed op de toekomst van governance. Het is daarom relevant voor commissarissen om kennis te nemen van dergelijke publicaties om zo meer inzicht te krijgen in de toekomstige ontwikkelingen op het gebied van corporate governance.

Motie voor verankering Rijnlands model

In reactie op deze ontwikkelingen heeft Eumedion in de hierboven bedoelde discussiepaper een aantal aanbevelingen gedaan, gericht tot Nederlandse institutionele beleggers, beursondernemingen en de wetgever. Inmiddels is dit ook in de politiek opgepikt: de Tweede Kamer heeft op 22 oktober een motie aangenomen om het Rijnlandse model beter te verankeren bij Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen. De strekking van deze motie sluit aan op de discussiepaper van Eumedion, die tot doel heeft om te komen tot een verbeterde relatie tussen institutionele beleggers en Nederlandse beursondernemingen.

Focus op collectieve belangen

Volgens Eumedion zijn beursvennootschappen momenteel te veel gefocust op het financiële belang van aandeelhouders en hebben deze te weinig aandacht voor de belangen van andere stakeholders en de maatschappij. Dit ondanks het bestaan van het Nederlandse stakeholdermodel, dat juist de belangen van alle betrokkenen in de onderneming zou moeten benadrukken. Eumedion doet daarom een oproep om het stakeholdermodel te herijken, met de focus op collectieve belangen en lange-termijnverbondenheid waarbij institutionele beleggers en beursondernemingen zich sterker dienen in te zetten voor duurzame en maatschappelijk verantwoorde bedrijfsvoering.

Onevenredig nadeel stakeholders voorkomen

Wat is de rol van de raad van commissarissen in het stakeholdermodel? Het bestuur gaat over de bedrijfsvoering en bepaalt het beleid en de strategie van de onderneming. Dit geschiedt onder toezicht van de raad van commissarissen. Het is dus aan het bestuur en de raad van commissarissen om steeds weer een belangenafweging te maken, gericht op bestendig succes van de onderneming en daarbij te voorkomen dat onevenredig nadeel voor (bepaalde) stakeholders ontstaat. Daarbij is de maatschappelijke opinie dat steeds meer aandacht dient uit te gaan naar gezamenlijke belangen en duurzame, langdurige betrokkenheid.

Rol raad van commissarissen: proactief bijdragen aan verduurzamen

De rol van commissarissen is cruciaal in het bewaken van het stakeholdermodel. De raad van commissarissen dient niet alleen toezicht te houden op het bestuur, maar dient ook proactief bij te dragen aan het verduurzamen van de strategie van de onderneming. Dit vraagt om een bredere visie op governance en nieuwe kennis op het gebied van maatschappelijke verantwoordelijkheid, milieu-impact en sociale rechtvaardigheid.

Het stakeholdermodel in ontwikkeling

In Nederland dragen het bestuur en de raad van commissarissen de centrale verantwoordelijkheid voor de onderneming en het ondernemingsbeleid. Hierbij dienen zij de belangen van de onderneming, met inbegrip van het belang van alle betrokkenen (‘stakeholders’) mee te wegen. De belangen van aandeelhouders behoren daar mede toe, maar zijn zeker niet allesbepalend. Dit wordt het stakeholdermodel of Rijnlandse model genoemd. In dit model zijn ondernemingen niet slechts verantwoordelijk voor het belang van hun aandeelhouders, maar ook voor die van andere groepen die door hun activiteiten worden beïnvloed. Het bestuur, onder toezicht van de raad van commissarissen, bepaalt het beleid en zoekt naar een balans tussen de verschillende belangen, met het oog op bestendig ondernemingssucces. De Hoge Raad bevestigde dit tien jaar geleden in de Cancun-uitspraak (HR 4 april 2014, NJ 2014/286). Dit verschilt van het aandeelhoudersmodel, waarbij het maximaliseren van de waarde voor aandeelhouders het primaire doel is.

Te veel korte-termijnfocus

Ondanks het feit dat Nederland zich baseert op het stakeholdermodel lijkt er volgens critici in de praktijk bij de besluitvorming door het bestuur te veel nadruk te liggen op de financiële belangen van aandeelhouders. Dit zou onder andere veroorzaakt worden door beloningsstructuren voor bestuurders, waarbij hun belangen veelal gelijk worden getrokken met die van aandeelhouders (bijvoorbeeld door aandelenopties of geblokkeerde aandelen). Daarnaast signaleert Eumedion dat een groot deel van het aandeelhoudersbestand van Nederlandse beursvennootschappen bestaat uit Angelsaksische beleggers, die een meer korte-termijnfocus zouden kunnen hebben. Bovendien wordt een groot deel van de winst aan aandeelhouders uitgekeerd, wat ten koste zou gaan van investeringen in zaken als energietransitie, innovatie en personeel.

Klankbordgroep of maatschappelijke raad

Ook onderstreept Eumedion het belang van de dialoog met stakeholders. Een manier voor vennootschappen om vroegtijdig signalen vanuit de samenleving op te pikken is om op vrijwillige basis te experimenteren met een soort klankbordgroep of maatschappelijke raad – waarin experts of vertegenwoordigers van stakeholders zoals aandeelhouders, banken, omwonenden, leveranciers, gebruikers of klanten, maar ook natuurbeschermingsorganisaties zitting nemen – die een zienswijze kan geven over bepaalde beslissingen. Tevens kunnen de verschillende stakeholders op deze manier kennisnemen van de zienswijzen van andere stakeholders. Deze zienswijzen en overwegingen van een dergelijke klankbordgroep of ‘maatschappelijke raad’ kunnen bijdragen aan een zorgvuldige belangenafweging bij besluitvormingsprocessen van het bestuur en de raad van commissarissen.

Stewardship

Institutionele beleggers zouden zich volgens Eumedion meer moeten richten op actieve betrokkenheid bij de ondernemingen waarin zij investeren (stewardship). Tegelijkertijd dienen beursgenoteerde bedrijven een open en constructieve houding aan te nemen om het gesprek aan te gaan met institutionele beleggers en andere stakeholders. Het wordt aangeraden dat institutionele beleggers zoveel mogelijk samenwerken met andere beleggers die dezelfde visie hebben.

Rentmeesterschapsmodel en B Corp-certificering

Beursvennootschappen zouden kunnen kiezen voor alternatieve governancestructuren, zoals bijvoorbeeld het rentmeesterschapsmodel (steward owned-model). Bij dit model wordt het stemrecht gescheiden van het economisch recht in ondernemingen, waarbij de missie van de betreffende onderneming centraal staat. Hierdoor wordt de onderneming in feite ‘van zichzelf’ en komt het stemrecht in handen van personen die daadwerkelijk bij de onderneming betrokken zijn. Daarnaast kan ervoor worden gekozen om de vennootschap te certificeren als B Corp, waarbij het bedrijf zich vrijwillig verplicht aan normen op het gebied van transparantie, maatschappelijke verantwoordelijkheid en duurzaamheid.

Groter aandelenbelang, grotere invloed

Een meer geconcentreerde aandelenportefeuille resulteert in grotere aandelenbelangen in specifieke beursgenoteerde bedrijven, wat de behoefte aan een aanvullend controlemechanisme kan vergroten. In de Eumedion-discussiepaper wordt de optie besproken voor aandeelhouders met een aanmerkelijk belang in de onderneming om een kandidaat voor de raad van commissarissen voor te dragen. Een dergelijke commissaris kan bijdragen aan de mate van betrokkenheid van de betreffende aandeelhouder en de lange-termijnhorizon. Dit is een gangbare praktijk voor investeringsfondsen, maar pensioenfondsen beschouwen dit tot nu toe als ongewenst, omdat zij de voorkeur geven aan onafhankelijke commissarissen.

Het stakeholdermodel in 2025

Eén ding is duidelijk, het ondernemingsrecht is volop in beweging. De publicatie van Eumedion laat zien dat er steeds meer aandacht is voor de rol die ondernemingen in de maatschappij innemen. Bestuurders en commissarissen hebben hier een belangrijke verantwoordelijkheid: zij dienen zich daarom rekenschap te geven van de veranderende maatschappelijke perceptie. Deze heeft immers ook impact op de verwachtingen ten aanzien van hoe commissarissen hun taak vervullen.

Geen wetswijziging nodig

De vraag die opkomt is of het stakeholdermodel in de wet verankerd dient te worden. Wij menen dat dit niet nodig is. Het ondernemingsrecht in Nederland is voor een groot gedeelte gebaseerd op open normen die ruimte bieden voor maatwerk en flexibiliteit. De huidige wettelijke regeling is duidelijk en de Hoge Raad heeft in zijn Cancun-uitspraak het stakeholdermodel feitelijk al verankerd in het Nederlandse ondernemingsrecht.

Wij verwachten dat er in 2025 steeds meer initiatieven zullen worden ondernomen om het stakeholdermodel nader te vormen en in te kleuren, zodat de governance ook in 2025 bijdraagt aan en daarna aansluit bij de maatschappelijke inzichten en zorgvuldigheidsnormen. Regelingen om de positie van stakeholders en de dialoog met stakeholders te verbeteren kunnen uitstekend nader worden geïmplementeerd binnen de huidige wet- en regelgeving: daar is gelukkig geen wetswijziging voor nodig.

Klik hier voor contact met Maarten Appels (Toegevoegd Notaris en Counsel Van Doorne) en hier voor contact met Tessa van Berchum (Kandidaat Notaris/Associate Van Doorne).

Klik hier en hier voor eerdere bijdragen over steward ownership in Governance Update.