Geen decharge: de rode kaart van het governancespeelveld

Governance Radar

De Philips-bestuurders kregen geen decharge van de aandeelhouders. Het uitblijven van goedkeuring over het gevoerde beleid betekent mogelijke aansprakelijkstelling voor bestuurders en commissarissen, maar vooral gezichtsverlies en reputatieschade. Aandeelhouders gebruiken het weigeren van decharge echter ook steeds vaker als signaal om hun onvrede te uiten of als stok om mee te slaan, bijvoorbeeld om druk uit te oefenen op het beloningsbeleid.

Het was te verwachten vanwege de slaapapneu-affaire: het Philips-bestuur kreeg geen decharge tijdens de jaarvergadering. Een grote meerderheid van de aandeelhouders keerde zich tegen het verlenen van kwijting voor het gevoerde beleid aan de bestuurders (met circa driekwart van de uitgebrachte stemmen).

De onvrede van de aandeelhouders leek zich vooral te richten op voormalig Philips-topman Frans van Houten. Beleggers nemen hem kwalijk dat hij de problemen rond de slaapapneu-apparaten niet doortastend genoeg heeft aangepakt, niet goed over de affaire heeft gecommuniceerd en ondanks de slechte prestaties van het medisch technologieconcern vasthield aan zijn bonus over 2022.

De andere drie Philips-bestuurders zagen wél af van hun bonus, maar zouden volgens beleggersvereniging VEB te weinig tegenspel hebben geboden. VEB-directeur Gerben Everts vergeleek het weigeren van decharge met ‘het uitdelen van een rode kaart’. In het Algemeen Dagblad: 'Het jaar 2022 was een gitzwart jaar voor Philips, drie kwartalen onder leiding van Frans van Houten en zijn team. Bij een dermate groot spelbederf met vele overtredingen, opzichtig buitenspel en het niet serieus nemen van de beslissing van de scheidsrechter past alleen maar een rode kaart.'

Forse deuk in reputatie

Die vergelijking gaat niet helemáál op: als de scheidsrechter tijdens een voetbalwedstrijd de rode kaart trekt, moet de bewuste speler het veld verlaten en mag hij de volgende keer niet worden opgesteld. Bestuurders en commissarissen die geen decharge krijgen, hoeven hun zetel niet op te geven. Sterker nog, dezelfde aandeelhouders die tégen decharge stemmen, kunnen vóór herbenoeming stemmen, zoals bij de cfo van Philips gebeurde.

Het betekent wél dat bestuurders mogelijk aansprakelijk gesteld kunnen worden voor onbehoorlijk bestuur. Bij het verlenen van decharge of kwijting wordt afstand gedaan van het recht om bestuurders en commissarissen aansprakelijk te stellen voor het gevoerde beleid over de betreffende periode: meestal het voorafgaande boekjaar, maar soms ook de gehele zittingsperiode. Bij het uitblijven van decharge kan wél van dat recht gebruikgemaakt worden. Maar misschien nog wel het ergst voor bestuurders en commissarissen die het zonder goedkeuring van de aandeelhouders voor hun beleid moeten doen: de forse deuk in hun reputatie.

De raad van commissarissen van Philips – onder voorzitterschap van oud-DSM-topman Feike Sijbesma – kreeg overigens wel decharge. Misschien omdat ze vorig jaar Van Houten uiteindelijk vervroegd met pensioen stuurden? Of omdat ze het beloningsbeleid alsnog aanpasten, nadat bijna 80 procent van de aandeelhouders vorig jaar tegen het remuneratieverslag stemde?

Geen decharge wegens schandalen

Het komt overigens niet vaak voor dat aandeelhouders de rode kaart trekken bij beursgenoteerde ondernemingen. Toevallig gebeurt dat momenteel wel bij Bpost, waar de Belgische overheid als grootaandeelhouder de kwijting van bestuurders van de agenda van de aandeelhoudersvergadering heeft gehaald, in afwachting van een onderzoek naar verbogen marktafspraken bij aanbestedingen. Een ander voorbeeld is het Zweedse Ericsson: daar weigerden aandeelhouders vorig jaar om de topman en de andere bestuurders decharge te verlenen wegens het corruptieschandaal in Irak waarbij het telecombedrijf is betrokken. In Nederland moest de top van winkelbelegger VastNed het in 2021 (rvc) en 2020 (bestuur en rvc) zonder goedkeuring van de aandeelhouders doen. En bij ING kregen het bestuur en de rvc op de aandeelhoudersvergadering in 2019 geen decharge vanwege de witwasaffaire, die de bank moest schikken voor een bedrag van 775 miljoen euro.

Vaker dreigen met rode kaart

Het niet verlenen van decharge is echter een uitzondering. Wel wordt op ava’s steeds vaker met de rode kaart gedreigd, zonder dat deze ook echt wordt uitgedeeld. In de regel wordt decharge met grote meerderheid toegekend. Een substantiële minderheid die tegenstemt kan gezien worden als een waarschuwingssignaal voor bestuurders en commissarissen: onvrede over het gevoerde beleid bij het meer activistische smaldeel in het aandeelhoudersbestand. Als de top van de onderneming dat beleid niet verandert, kan die onvrede gemakkelijk uitgroeien tot een opstand.

Stok achter de deur

Het dreigen met de onthouding van decharge wordt ook steeds vaker gebruikt om beleid af te dwingen. Bijvoorbeeld bij beloning. Zo riep Eumedion zijn leden vorig jaar op tegen te stemmen bij de herbenoeming van commissarissen die het beloningsbeleid niet willen aanpassen. En om geen decharge te verlenen, als dat niet op de agenda staat. De koepel voor institutionele beleggers zwaaide met die rode kaart uit onvrede over het feit dat bedrijven als Flow Traders, Besi, AkzoNobel (en eerder Philips) het advies van aandeelhouders over de toegekende bonussen voor de top gewoon naast zich neerleggen (een aantal jaar op rij) en de verwerping van het beloningsbeleid op de ava negeren. Aandeelhouders hebben sinds enkele jaren instemmingsrecht voor het beloningsbeleid: het onthouden van die instemming zou je dus eigenlijk ook als een soort decharge kunnen zien. Alleen dan niet over het gehele beleid, maar over een deel ervan: het remuneratiebeleid. Maar de say-on-pay blijkt in de praktijk dus gewoon een wassen neus.

Tegen herbenoeming stemmen

Dit voorjaar liet Eumedion door beloningsbureau Reward Value onderzoeken of het uitbreiden van het huidige adviesrecht van aandeelhouders naar een bindende stem over topbeloningen (zoals in Frankrijk en Zwitserland al het geval is) tot minder excessen zou kunnen leiden. Er werd verder in kaart gebracht hoe aandeelhouders in het buitenland zonder die bindende stem het varkentje wassen. In het Verenigd Koninkrijk (ook adviesrecht) blijken aandeelhouders de jaarlijkse herbenoeming van commissarissen aan te grijpen om hun ongenoegen tegen toegekende bonussen te uiten: dat kan aanleiding zijn om tegen de benoeming te stemmen van bijvoorbeeld de voorzitter van de remuneratiecommissie. In Australië moet een aparte vergadering worden gehouden over de positie van de raad van commissarissen, als ten minste een kwart van de aandeelhouders twee opeenvolgende jaren tegen de toegekende bonussen heeft gestemd.

Eerst meer dialoog

De conclusie van het Reward Value-onderzoek was overigens dat het upgraden van de regelgeving naar een bindende say-on-pay niet de beste manier is om commissarissen te dwingen tot meer discipline in het beloningsbeleid en zelfverrijking aan de top te voorkomen. Meer dialoog en beter gebruikmaken van bestaande rechten is voorlopig effectiever, gaf Eumedion-voorzitter Rients Abma aan. Voor de beleggingskoepel was dat reden om de richtlijnen voor het stemmen over de herbenoeming van commissarissen aan te scherpen. Die stok om mee te slaan is in Nederland echter minder effectief, aangezien de herbenoeming van een commissaris niet jaarlijks, maar slechts eens in de vier jaar - aan het einde van de zittingstermijn - op de agenda komt. In dat geval is het niet-verlenen van decharge dus een optie als drukmiddel.

Het invoeren van een jaarlijkse herbenoeming van commissarissen zou bij voorkeur in Europees verband moeten plaatsvinden, zoals bij de evaluatie van de Richtlijn Aandeelhoudersrechten. Maar die jaarlijkse herbenoeming kan ook weer leiden tot een kortetermijnfocus van toezichthouders. En dat staat weer haaks op de duurzame langetermijnwaardecreatie die bestuurders en commissarissen volgens de Corporate Govdernance Code moeten nastreven. Voorlopig wordt dus ingezet op meer dialoog.

‘Betrek maatschappelijke context bij beloningsbeleid’

Niet alleen de beloning van bestuurders, maar ook die van de commissarissen is momenteel onderwerp van gesprek. En dan niet alleen bij aandeelhouders, maar ook bij andere spelers op het governanceveld. Zo wees de ondernemingsraad van chipmachinefabrikant ASML tijdens de aandeelhoudersvergadering de verhoging van de beloning van de commissarissen met 7% af. Dat heeft minder te maken met de hoogte van de vergoeding, maar vooral met ‘het gebrek aan de maatschappelijke dimensie’ in het beloningsbeleid, zo blijkt uit de toelichting van or-voorzitter Robert Jan Wissink in Het Financieele Dagblad. Hij pleit ervoor om topbeloningen voortaan anders te bepalen: niet alleen kijken naar de peer group. ‘Het is een soort ratrace. Bedrijven vergelijken hun beloningen met die bij sectorgenoten en andere bedrijven in de AEX, waardoor ze altijd maar omhoog gaat. Wij pleiten ervoor de criteria breder te trekken dan alleen de eigen industrie. Een bedrijf opereert ook in een maatschappelijke context. En die zou ook mee moeten tellen.’ Wissink denkt daarbij bijvoorbeeld aan een vergelijking met de honorering van de top van academische ziekenhuizen, onderwijsinstellingen of ministeries.

Extraatje voor rvc bij meer tijdsbesteding

Overigens introduceerde ASML ook een nieuw snufje in de commissarissenbeloning. Als door ‘speciale omstandigheden’ de tijdsbesteding van commissarissen met ten minste 25% toeneemt, dan krijgen ze daarvoor een extra vergoeding, die kan oplopen tot maximaal het dubbele van de jaarlijkse vergoeding. Er moet daarbij bijvoorbeeld gedacht worden aan ‘majeure geopolitieke kwesties’ (lees: gedoe over China), of ‘disruptieve kwesties’. Hoe lang zal het duren voor dit extraatje voor commissarissen door alle andere beursgenoteerde ondernemingen is overgenomen? Niet heel lang, vermoeden we. Of misschien hebben ze dat stiekem al.

Titanenstrijd aan de top

Ook bij Ajax was er discussie over de beloning van de commissarissen. De toezichthouders van de Amsterdamse voetbalclub deden dat altijd onbezoldigd, maar Pier Eringa, de nieuwe president-commissaris, wilde dat de rvc-leden voortaan 35.000 euro per jaar krijgen voor hun bijdrage en hijzelf als voorzitter en de ‘voetbalcommissaris’ nog eens 15.000 daar bovenop, vanwege de intensievere betrokkenheid. Nou is het de vraag of je überhaupt voormalig voetballers moet benoemen in de ‘deskundige, onafhankelijke en kritische’ raad die de rvc van Ajax wil zijn. Wie leuk tegen een bal kan trappen, is nog niet per se een goede commissaris, zoals meermalen is gebleken. En het domineren van ‘voetbalverstand’ loopt vaak uit op een titanenstrijd aan de top, zoals de clash in het verleden tussen Johan Cruijff en de rest van de rvc bij Ajax laat zien. Ook FC Volendam gaat gebukt onder een bestuurscrisis: een ongenadig hard treffen tussen het bestuur - onder voorzitterschap van (zanger en Songfestivalcommentator) Jan Smit - en de rvc.

Bedanken voor zitje in Ajax-rvc

Terug naar de beloning van de commissarissen bij Ajax: onlangs stapten twee van de zes bestuursleden op van de vereniging Ajax (met 73% grootaandeelhouder) omdat ze het niet eens zouden zijn met het voorgestelde beloningsbeleid voor en door de raad van commissarissen. Op de bijzondere vergadering van aandeelhouders (bava) van 26 mei wordt er gestemd over het beloningsvoorstel én over de voordracht van Jan van Halst als voetbalcommissaris (als opvolger van Danny Blind), na een zoektocht van twintig maanden. Van Halst – oud-Ajacied, oud-commercieel en technisch directeur van FC Twente en voetbalanalist - zou vijfde keus zijn, nadat oud-spelers als Van Basten, De Boer, Molenaar en Davids zouden hebben bedankt voor het ‘zitje’ in de rvc.

Rood-witte erebaan

Ook een aantal Ajax-prominenten mengde zich in de discussie: ze laakten het gat in de verdediging van de Ajax-cultuur in de rvc én die beloning voor de commissarissen zou fors omlaag moeten naar 15.000 euro (dat is immers een erebaan voor mannen en – vooruit – vrouwen met een rood-wit hart). Om tegemoet te komen aan de kritiek zijn de plannen (en daarmee de agenda voor de aandeelhoudersvergadering) inmiddels aangepast: het beloningsvoorstel gaat nu uit van 25.000 euro per commissaris, plus 10.000 extra voor de voorzitter en 20.000 extra voor Van Halst. Het is de vraag of dit compromisvoorstel voldoende is om de gemoederen tot bedaren te brengen. Voor de Algemene Ledenvergadering van 24 mei wordt het vuurwerk verwacht dat Ajax op het veld niet laat zien (hoewel de tribune dat ruímschoots compenseert).

Twee dagen later vindt de bava plaats. Kunnen de directie en de rvc van Ajax rekenen op kwijting? Vorig jaar stemde een aantal aandeelhouders nog tegen, vanwege de affaire-Overmars. Dit jaar oefenen de Ajax-prominenten wellicht druk uit op de bestuursraad om op de bava tegen het (aangepaste) beloningsvoorstel te stemmen. Wie weet, kunnen we binnenkort weer een voorbeeld van het niet-verlenen van decharge aan de corporate historie toevoegen. Een nieuwe rode kaart, maar daar zijn de Ajacieden wel aan gewend, natuurlijk.