Accountancysector moet leiderschap tonen en intern toezicht inrichten

Professional governance

Vertrouwensherstel in de accountancysector komt niet tot stand door een overdaad aan regelgeving, maar door leiderschap en een intrinsiek gedragen cultuurverandering. Maatschappelijk betrokken en waardegedreven toezicht kan daarbij een belangrijke rol spelen, stelt Marianne Luyer, adviseur Nationaal Register.

Je zal maar accountant zijn in deze tijd. Twee rapporten zijn er maar liefst verschenen: op 14 januari het rapport van de Monitoring Commissie Accountancy (MCA)  en op 30 januari 2020 het rapport van de Commissie Toekomst Accountancy (CTA). Allebei met allerlei aanbevelingen om de sector te verbeteren, te veranderen.

Schurende rollen

‘Veel problemen zijn helemaal niet nieuw, ze keren alleen telkens terug’ luidt de subtitel van het rapport MCA. Dat zegt al veel. Voeg daaraan toe de bevinding van het rapport van de CTA dat ‘de eerste stappen zijn gezet …..’ Bij mij gaan dan een paar alarmbellen rinkelen. Is de sector wel in staat het vertrouwen terug te winnen? Waarom is dat vertrouwen verloren gegaan? Was dat niet een combinatie van factoren, zoals betrokkenheid bij integriteitskwesties, waardoor de rol van accountant onder het vergrootglas werd gelegd?  Is de accountant adviseur voor de klant, of onafhankelijke toetser van wettelijke financiële kaders? Deze twee rollen kunnen schuren, het zijn twee verschillende waardesystemen. Accountantsbureaus zijn hybride organisaties, ze dienen een publiek belang en een commercieel belang.

Stijging accountantskosten

Vanaf ongeveer 2014 is de sector aan de slag gegaan met verbeteringen, maar dat deed zij vooral door het creëren van veel extra regels (interne checks & balances) binnen de accountantsbureaus. De kosten daarvan zijn doorberekend aan de klanten. Die klanten zijn wij: bedrijven en maatschappelijke organisaties. Er wordt veel geklaagd over de relatief grote stijging van de accountantskosten. Daar komt nog een ergernis bij, namelijk over het beleid van deze (vooral grote) kantoren om zich terug te trekken uit het maatschappelijk veld. Verenigingen, woningcorporaties, scholen, zorgorganisaties et cetera, worden niet meer bediend door deze bureaus. Te veel risico’s, te weinig lucratief voor deze bureaus.

Afwezigheid van leiderschap

Het is duidelijk dat de sector zich moet beraden op de kern van haar beroep en ordening moet aanbrengen op systeem- en structuurniveau zoals beide rapporten aanbevelen. Maar ook dient het besturingsmodel binnen accountantsbureaus onderwerp van gesprek te worden, om een betere balans tussen ondernemerschap en publiek belang te krijgen, aldus de CTA.

Accountants zijn gewend te beschouwen, te analyseren, advies te geven en te oordelen. Maar hoe staat het met het leiderschap in de sector? Misschien is dat wel de grote uitdaging. Bij afwezigheid van leiderschap gaan wetten en regels domineren. Het was Machiavelli die in De heerser constateerde dat er twee manieren zijn om macht uit te oefenen: door middel van wetten of door gezag. Dat eerste is precies wat je ziet gebeuren: een overdaad aan regelgeving wordt voorgesteld.

Duurzaam investeren in cultuur

Er gloort hoop: beide rapporten gaan ook uitgebreid in op het fenomeen cultuur. Dat daar zo uitgebreid over moet worden geschreven en worden uitgelegd is veelzeggend. Is het allemaal zo nieuw? Maar niettemin: men doet een appèl om duurzaam te investeren in intrinsiek gedragen cultuurverandering.

Countervailing power

De uitdaging voor de technocratisch ingestelde accountant is dus te leren een maatschappelijk leider te worden. En hierbij is juist het intern toezicht, de eigen raad van commissarissen, van groot belang. Hoe beter de countervailing power ter plekke, in de werkelijkheid, georganiseerd, hoe minder regelgeving en bureaucratie er nodig is. Dit vraagt actief maatschappelijk betrokken en waardegedreven toezicht. Hier ligt een grote kans voor de sector. Het intern toezicht is nog maar beperkt aanwezig, slechts bij enkele grote kantoren. Het zou heel passend zijn als de accountancysector, net als vele andere sectoren in ons land, dit type toezicht verder zou ontwikkelen.

Pak de handschoen op!

Uiteindelijk zijn het de mensen die het verschil maken. Ik zou zeggen: pak de handschoen op, richt het intern toezicht in, toon leiderschap, en dan zal het wel goedkomen met de accountancysector in de toekomst. Wie durft?

Reacties zijn welkom. Klik hier voor contact met Marianne Luyer.