‘De kloof tussen overheid en bedrijfsleven is veel te groot’

Toezicht in de praktijk
Annemarie Jorritsma in gesprek met PwC's Michael de Ridder

Annemarie Jorritsma is sinds 2015 commissaris bij PwC. Haar carrière in het openbaar bestuur omspant bijna veertig jaar. Momenteel is ze voorzitter van de Eerste Kamerfractie van de VVD. Michael de Ridder, CFO en COO van PwC, spreekt met Jorritsma over haar ruime ervaring en haar functie als toezichthouder.

Welke periodes in jouw loopbaan hebben je geprepareerd voor de rol van commissaris?

‘Het Kamerlidmaatschap is natuurlijk een vorm van toezicht houden. Daarna leerde ik de ontvangende kant kennen. Vooral als minister sta je zeer onder toezicht, van het parlement en indirect van de pers. In mijn twaalf jaar als burgemeester had ik veel contacten met commissarissen van de bedrijven die we naar de stad probeerden te halen. Maar toen PwC mij vroeg om commissaris te worden, realiseerde ik mij dat ik met precies dat vak zelf nog geen ervaring had.’

Hoe heb je je voorbereid op dat vak?

‘Ik heb bij Nyenrode de commissarissencyclus gevolgd. Toen kwam ik er ook wel achter dat ik in mijn loopbaan al best wat nuttige achtergrond had opgedaan. Maar ik heb er ook veel van opgestoken, doordat het onderwerp zo breed wordt benaderd met allerlei ervaringsspecialisten. Ik heb mij altijd graag bijgeschoold en dat blijf ik doen.’

Nu heb je naast PwC nog twee commissariaten. Je bent voorzitter bij Alliander en commissaris bij HG.

‘Inderdaad. HG, van de schoonmaakmiddelen, een groot lokaal bedrijf uit Almere. Alliander is ook weer een totaal ander bedrijf dan PwC. Energiedistributie, een productiebedrijf en een monopolist. Maar zowel Alliander als PwC is sterk gereguleerd en heeft met streng extern toezicht te maken. Ook HG moet aan strenge eisen voldoen omdat ze werken met chemische middelen. De overeenkomst is dat al deze drie organisaties veel belang hebben bij een gezonde relatie met overheid en toezichthouder.’

Daar kom jij dan in beeld.

‘Ja, mijn kracht is dat ik de vertaling kan maken naar hoe de overheid werkt. Als burgemeester (van Almere, red.) ben ik verantwoordelijk geweest voor het uitgeven van de vergunningen aan HG. Nu kan ik met hen meedenken hoe om te gaan met de lokale overheid. Alliander past mij ook goed, omdat ik als minister verantwoordelijk was voor energie en de sector goed ken. De energietransitie, het samenspel van bedrijven en overheid, dat is niet makkelijk. Politieke ervaring komt daarbij van pas. Ook bij PwC zet ik die politieke deskundigheid in.’

Bij welke onderwerpen komt die politieke achtergrond bij PwC van pas?

‘Tax-partner Renate de Lange, die tientallen grote familiebedrijven in haar portefeuille heeft, werd onlangs opgeroepen door de Parlementaire ondervragingscommissie fiscale constructies. Toen heb ik eens zo’n verhoor met haar geoefend omdat ik een beetje weet hoe dat werkt. En met Assurancepartner Richard Goldstein, die bij PwC verantwoordelijk is voor de publieke sector, bespreek ik momenteel hoe we de discussie over de accountant bij de gemeenten in goede banen kunnen leiden.’

Je doelt op de controle van de accountant op het verzwaarde takenpakket van de gemeente.

‘Inderdaad. We zien dat de grotere accountancybureaus zich terugtrekken uit die opdrachten omdat afdoende controle ingewikkeld of onmogelijk is. Tegelijk hebben gemeenten moeite met de prijzen die de accountants rekenen. Van beide kanten is een goed gesprek noodzakelijk: met Binnenlandse Zaken en Financiën, maar wat mij betreft ook met de AFM erbij, want er moet echt een oplossing komen. Dat ik naast minister ook voorzitter van de Vereniging Nederlandse Gemeenten ben geweest, helpt om ingangen te vinden voor zo’n gesprek. Zulke ingewikkelde processen met een politieke component, vind ik razend interessant.’

De verbinding leggen tussen overheid en bedrijfsleven, daar ligt jouw kracht. Hoe groot is de kloof daartussen?

‘Die is veel te groot. Er is nauwelijks personele interactie, al begint het wel wat beter te worden. Omdat mensen nu vaak jonger zijn als ze de politiek ingaan dan in mijn tijd, maken ze daarna nog wel eens een stap naar het bedrijfsleven. Het is voor zowel de publieke als de private wereld nuttig als er mensen rondlopen die beide werelden kennen, omdat de wederzijdse belangen groot zijn.’

Hoe is dat te stimuleren?

‘Grote bedrijven zouden een terugkeergarantie kunnen overwegen, zoals die er vroeger bij de overheid was. Goede mensen vier jaar afstaan aan de politiek kan leiden tot waardevolle inzichten en contacten voor het bedrijf. Als we naar raden van commissarissen kijken, zien we niet voor niets bij alle grote bedrijven oud-politici naast voormalige ceo’s. En dan hebben we in de rvc bij PwC bijvoorbeeld ook nog Naomi Ellemers, sociaal psycholoog en universiteitshoogleraar. Zij heeft weer een totaal andere invalshoek. Die mix van achtergronden is belangrijk voor goed toezicht.’

Nu we het over een gezonde mix van mensen hebben, moet ik ook denken aan jouw betrokkenheid bij Topvrouwen.nl.

‘Met die organisatie streven we naar minstens dertig procent vrouwen in raden van bestuur en commissarissen voor 2023. In de rvc van Alliander zijn we in de meerderheid, met drie vrouwen en twee heren. Bij PwC zijn er drie vrouwen van de zeven, ook niet slecht. In het PwC-bestuur is Jolanda Lamse overigens de enige vrouw met vijf mannen – je snapt dat we met de vrouwen uit de rvc de druk op het onderwerp houden. Ik heb ook nog het plan om eens met vertrokken PwC-dames te gaan praten, daar moeten we van kunnen leren.’

Wat is in jouw beleving het verschil met meer vrouwen in een raad?

‘Ik merk dat je met meer vrouwen tot scherpere discussies komt. Mannen zijn vaak wat aardiger voor elkaar, bereid om elkaar te ontzien. Zeker in een rvc is dat niet de goede mindset, je moet de scherpte in het debat juist opzoeken. Daarvoor zijn mensen met verschillende achtergronden nodig. Door meer vrouwen aan te stellen, haal je al snel die verschillende ervaringen in huis, omdat vrouwen vaker uit andere sectoren komen.’

Jullie begonnen als externe raad van commissarissen allemaal tegelijk bij PwC. Dat was vast een hele kluif.

‘We hadden het geluk dat we een aantal doorgewinterde toezichthouders onder ons hebben. Ik noem Nout Wellink, Yvonne van Rooy en onze voorzitter Jan Maarten de Jong. PwC is een ingewikkeld bedrijf, waarover we gaandeweg veel geleerd hebben. Neem nou de internationale component. De opvolging van de bestuursleden in Nederland valt onder onze rol, maar de internationale organisatie oefent daarop ook invloed uit. En dan is er de partnerorganisatie, die zeer betrokken is bij de toekomst van PwC. Wat mij betreft is dat heel positief, ik zie daardoor een veel grotere inbreng in het bedrijf dan je doorgaans in werknemersverband hebt. Natuurlijk komen er nog weleens vragen langs, of iets nu bij ons hoort of bij de ledenraad van partners. Dus we doen nog weleens iets dubbel.’

Hoe heb jij, tot slot, jouw eigen start als commissaris bij PwC ervaren?

‘Net als bij Nyenrode, viel het mij eerlijk gezegd mee hoeveel ik kan inbrengen. Dat is deels het bevragen van het bestuur op de strategische positie van het bedrijf. Belangrijk, maar voor mij niet het zwaartepunt. We hebben commissarissen die daarin veel beter thuis zijn, zoals Frits Oldenburg en Cees van Rijn. Afgezien van de verbinding tussen politiek en overheid waarover we al spraken, heb ik goede herinneringen aan de gesprekken met jongere partners over de toekomst van PwC en de functioneringsgesprekken met de leden van de rvb. Ik merk dat ik, vanuit mijn ervaring in een ander werkveld, betrokken vragen kan stellen waarmee mensen vooruitkomen.’

Annemarie Jorritsma-Lebbink werd in 1982 lid van de Tweede Kamer namens de VVD. Ze was tussen 1994 en 2002 minister van Verkeer en Waterstaat, respectievelijk Economische Zaken. Daarna werd ze burgemeester van Almere, een functie die ze twaalf jaar bekleedde. Van 2008-2015 was Jorritsma ook voorzitter van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). In 2015 werd ze fractievoorzitter in de Eerste Kamer. Daarnaast is Jorritsma voorzitter van de NVP (Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen). Als commissaris is Jorritsma momenteel verbonden aan Alliander (voorzitter), HG en PwC.

Dit interview verscheen eerder in de PwC-uitgave Commissarissenontmoetingen najaar 2017. Klik hier voor de volledige publicatie en meer informatie.