Help, mijn kind wil advocaat worden! (En waarom dat nog niet zo’n slecht idee is)

In een gejuridiseerde wereld is een goede en vertrouwde advocaat essentieel. Hoe kunnen bestuurders en toezichthouders succesvol optrekken met de juridisch adviseur, zonder de controle te verliezen? Acht tips van Leo Epskamp, vennoot van Custom Management Interim Directeuren. 

Andrew Carnegie, de Amerikaanse staalmagnaat, verkocht in 1901 zijn Carnegie Steel Company aan bankier John Pierpont Morgan voor 480 miljoen dollar. De megadeal werd gesloten zonder tussenkomst van advocaten en zonder geschreven contract. Zo’n honderdtwintig jaar later lijkt het aloude herenakkoord echter verdrongen door de Amerikaanse claimcultuur, met dichtgetimmerde contracten en disclaimers. 

Alles tot in detail vastleggen

Ook bestuurders en toezichthouders worden inmiddels vaak met die claimcultuur geconfronteerd, in de vorm van contracten, voorschriften, processen en rechtszaken. De tijd van ‘een-man-een-man, een-woord-een-woord’ lijkt ver achter ons te liggen. Waar vroeger een afspraak voldoende was, moet alles nu tot in detail vastgelegd worden, zo merken we bij ook Custom Management in onze interim-praktijk. Onder het mom van: ‘Laten we het nu goed regelen, want je weet maar nooit’, worden we langzaam in de armen van advocaten gedreven. Een beetje bedrijf heeft zijn eigen jurist in dienst, die op zijn of haar beurt weer in contact staat met een hele batterij experts.

Nog meer juristen?

De advocatuur heeft de afgelopen decennia dan ook een enorme opmars gemaakt. Dat uit zich ook in de media. Onze kinderen worden overspoeld met van oorsprong vaak Amerikaanse televisieseries over het wel en wee van een advocatenkantoor. Waar het voorheen soms luchtig en overzichtelijk was, kwamen vervolgens series als Better Call Saul en The Good Wife. Dat alles werd overtroffen door Suits. De jeugd maakte kennis met een wereld die bestaat uit complottheorieën en waarin gelijk krijgen beter is dan gelijk hebben. Die wereld wordt ook gedomineerd door woorden die jongeren voorheen niet kenden: partnership, joint-venture, spindoctor, pro bono, en ga zo maar door. Het is een omgeving waarin geld en macht de boventoon voeren. Als dan ook nog blijkt dat een van de hoofdpersonen uit Suits (Rachel Zane, een rol die werd gespeeld door actrice Meghan Markle) het inmiddels heeft geschopt tot Hertogin van Sussex, dan moet de advocatuur wel een aantrekkelijke beroepskeuze lijken. Voor je het weet kondigt je zoon of dochter ’s avonds aan de eettafel aan dat hij of zij graag advocaat wil worden. Nóg een jurist erbij...

Acht tips voor het succesvol inschakelen van een advocaat

Advocaten bepalen inmiddels dan ook een belangrijk deel van de agenda van de onderneming en de toezichthouder. Hoe kan de toezichthouder succesvol optrekken met de juridisch adviseur, zonder de controle te verliezen? Acht tips & tricks:

Tip 1: Blijf zelf in gesprek met betrokken partijen

Elke toezichthouder weet dat zakendoen een kwestie is van geven en nemen. Als er aan de keukentafel een besluit wordt genomen, zit er meestal geen advocaat aan tafel. Aan de boardroomtafel is het een ander verhaal. Advocaten worden dan ook steeds meer betrokken bij de bedrijfsvoering. Als bestuurder of toezichthouder wil je zaken uiteraard goed geregeld hebben. Maar je wilt niet dat het proces overgenomen wordt, of dat het bestuur of de raad van commissarissen de regie kwijtraakt. Zeker in een conflictsituatie, is het oppassen: voorkom dat advocaten bepalen dat de betrokken partijen enkel nog via hen met elkaar mogen spreken. De situatie ontwikkelt zich dan mogelijk van kwaad tot erger. En dat terwijl de bestuurder of toezichthouder de partij is die juridische expertise inhuurt en uiteindelijk verantwoordelijk blijft. Immers, de advocaat is een adviseur en niet aansprakelijk wanneer het fout is gegaan. Eigenlijk is de boodschap eenvoudig: houd zelf de regie en blijf aan zet. Beoordeel de adviezen als een advies, nimmer als voldongen feit. En bij twijfel, houd ruggespraak met collega’s.

Tip 2: Niemand wint voor 100%

Zoals gezegd: onderhandelen is geven en nemen. Sommige advocaten gaan ervanuit dat van hen wordt gevraagd om 100% voor het belang van de onderneming, bestuurders of toezichthouders op te komen. Maar niemand krijgt voor 100% zijn zin bij een afspraak, onderhandeling of deal. Bovendien moet worden voorkomen dat posities verharden in onderhandelingen. Succesvolle onderhandelingen beginnen met de instructie aan de advocaat. Geef duidelijk aan wat er wordt verwacht. Spreek uit wanneer iets succesvol is. En geef ook aan wat in elk geval voorkomen moet worden.

Tip 3: Voorkom dat advocaten de regelgeving gaan verkennen

‘Spannende’ en juridisch uitdagende vraagstukken maken de opdracht voor een advocaat interessanter. Voor je het weet zijn de advocaten van beide partijen gezamenlijk de grenzen van de regelgeving rondom zo’n vraagstuk aan het verkennen. Procederen is dan een beproefde manier om tot jurisprudentie en nieuwe compliance-inzichten te komen, soms zelfs eindigend bij de Hoge Raad. Ook hier geldt, blijf als bestuurder en toezichthouder zelf aan zet. Laat je goed voorlichten. Bepaal en besluit zelf of er geprocedeerd moet worden, ingegeven door de eigen criteria, inschattingen en verwachtingen.

Tip 4: Beoordeel zelf je aansprakelijkheid

Als er ruzie in of rond de ondernemingstop ontstaat, wordt vaak aan advocaten gevraagd om bijstand te verlenen. Bij grote ondernemingen kan het voorkomen dat alle betrokken partijen binnen de onderneming hun eigen juridisch adviseur meenemen. Tel maar even mee: de raad van commissarissen, de directie, de aandeelhouders, de vennootschap zelf. En dan ook nog vaak op individuele basis. Het probleem daarbij: er wordt vaak niet meer met elkaar gepraat of naar elkaar geluisterd. Het voorkomen of mitigeren van het individuele aansprakelijkheidsrisico  staat voorop. Voor je het weet, is iedereen met iedereen aan het procederen, geïnstigeerd door de advocaten. Voor de toezichthouder is het in deze gevallen van groot belang de juiste ondersteuning te krijgen. Niet iedere advocaat heeft ervaring met complexe situaties waarbij stakeholdermanagement in de breedste zin van het woord vereist is. Beoordeel de juridisch adviseur voor diens aanstelling dan ook op zijn of haar ervaring in deze situaties. Niet alleen juridisch inhoudelijk, maar  vooral op het intermenselijke vlak en in soortgelijke situaties. En, wederom, geef expliciet aan wat de verwachtingen zijn.

Tip 5: Focus op de essentiële aspecten van een contract (en laat de rest aan de advocaat over)

De wereld is voor een belangrijk deel gejuridiseerd, zoals we aan het begin van dit artikel al vaststelden. Die juridisering komt van oorsprong uit de politiek. Daarin werden steeds meer zaken juridisch vastgelegd om de staatsmacht te legitimeren en te vergroten. Het recht wordt gebruikt om zaken centraler te regelen en te uniformeren en de voorspelbaarheid te vergroten. Het effect is dat er meer nadruk wordt gelegd op juridische aspecten ten koste van andere elementen. In het bedrijfsleven heeft deze juridisering  een verdere ontwikkeling doorgemaakt. Je ontkomt er simpelweg niet aan.

Een goede advocaat kan het bestuur of de raad van commissarissen hierin bijstaan en helpen voorkomen dat er later problemen ontstaan. Een bestuurder of toezichthouder is een ‘verstandige leek’: geef vanuit die positie specifiek aan welke componenten in een contract essentieel zijn. De advocaat mag de nitty gritty kwesties verder oplossen.

Tip 6: Laat de coördinatie over aan anderen

De wereld is meer gespecialiseerd geworden. Als we een fysiek probleem hebben, kan de huisarts dit niet altijd oplossen, maar moet soms een specialist worden ingeschakeld. Ook binnen de rechtswetenschap is het niet meer mogelijk om op elk vakgebied thuis te zijn. Ondernemingsrecht, vastgoedrecht, privacy-recht, omgevingsrecht, contractenrecht: de lijst met juridische specialisaties is lang. Voor elk specialisme zijn er experts die in deze complexe wereld ondersteuning kunnen bieden. Om toch het overzicht te houden, wil je als bestuurder of toezichthouder één aanspreekpunt behouden: een – soms meer senior – partner in het juridische team die het contact met de diverse specialisten onderhoudt en coördineert. Dat houdt het overzichtelijk. Tegelijkertijd kan die contactpersoon zekerstellen dat iedereen in het team zich aan de vooraf aangegeven verwachtingen conformeert (zie punt 2 en 4).

Tip 7: Eis ondersteuning door een eigen vertrouwenspersoon (in plaats van de general counsel of jurist van de vennootschap)

Voor iedere toezichthouder is het hebben van een vertrouwenspersoon van grote waarde. Je kunt met hem of haar van gedachten wisselen over de zorgen die je hebt, waarbij je mag rekenen op reflectie, advies en ondersteuning. Door hun werkzaamheden en jarenlange ervaring zijn advocaten bij uitstek geschikt om die rol te vervullen. Ze kunnen de toezichthouder behoeden voor overhaaste stappen of ondoordachte besluiten. Je hebt die vertrouwensrelatie niet zomaar opgebouwd. Deze kan van grote waarde zijn in complexe of conflictueuze situaties. Durf als toezichthouder in voorkomende gevallen aan te geven ruggespraak te willen houden met de eigen, vertrouwde adviseur. Het is niet in alle gevallen reëel van de toezichthouder te verwachten dat hij of zij zich per definitie laat ondersteunen door de advocaat van de onderneming. Al helemaal niet bij een conflict met het bestuur of de organisatie waarop toezicht wordt gehouden en vertrouwen de basis vormt voor de oplossing.

Tip 8: Evalueer!

Bestuurders en commissarissen hebben op gezette tijden een advocaat nodig in een wereld die meer juridisch is geworden. Goede juridische ondersteuning is essentieel bij het uitoefenen van goed bestuur en toezicht. Het is daarbij best practice om periodiek met de advocaat stil te staan bij de geleverde diensten. Een eerlijke evaluatie vormt het fundament van de vertrouwensrelatie met de advocaat.

Laat zoon of dochter zelf maar bepalen of hij of zij advocaat wil worden

Bestuurders en toezichthouders dragen zelf verantwoordelijkheid. Die verantwoordelijkheid kunnen ze niet delegeren, ook niet wanneer een advocaat wordt ingeschakeld. Nergens staat dat een bestuurder of commissaris daarbij de regie moet overdragen aan de advocaat, die vervolgens de gang van zaken bepaalt. Zolang de bestuurder of toezichthouder zelf de regie behoudt en de rol van de advocaat blijft zien als zijn of haar adviseur, verandert er niets. Sterker nog, je komt beter beslagen ten ijs. Per saldo is de keuze van onze zoon of dochter om advocaat te willen worden, dan ook nog niet zo slecht. De advocatuur is een dynamische en interessante wereld. Als het bij ons kind past, ligt een uitdagende toekomst in het verschiet met vele mogelijkheden. En lukt dat niet, dan maar een carrièreswitch als die van Meghan uit Suits.

Klik hier voor contact met Leo Epskamp.