Make toezicht great (again)
Wat kunnen toezichthouders leren van de Amerikaanse verkiezingen? Dat er onder de oppervlakte meer schuilgaat dan gedacht. De Raad van Trump (RvT) en de Raad van Clinton (RvC) als metafoor om beter te luisteren naar wat leeft in de (onder)buik van de organisatie.
Je kunt de Amerikaanse verkiezingen vergelijken met een patiënt die bij de dokter komt met vage klachten. De dokter kan niks vinden, neemt de klachten ook niet heel serieus, en stuurt de patiënt met een geruststellende mededeling of een placebopil weer naar huis. Enkele jaren later blijken de klachten toch een voorbode van iets veel heftigers te zijn geweest. Iets dat niet direct gevonden kon worden. Ook in Amerika sluimerde er iets. Iets vaags dat slecht vast te pakken was, maar op 11/9 als een etterend gezwel openbrak. Onderhuids is het goed mis. De natie is goed ziek en een aspirine is niet genoeg. Het is de elite versus de boze blanke man. Zo worden onder aan de streep inmiddels de Amerikaanse verkiezingen gediagnosticeerd. De boze blanke man wordt niet gehoord en heeft middels een proteststem nu laten weten dat het genoeg is. De media sliepen, de opiniepeilers sliepen nog vaster. Leon de Winter twittert: ‘Wie heeft de president van de EU gekozen? Niet de burgers, maar een wereldvreemde elite. JUNCKER NOT MY PRESIDENT.’ De Europese elite is niet anders dan de Amerikaanse. Wacht Europa en Nederland een soortgelijk lot als de VS? Een niet voorziene opstand van het proletariaat. Krijgt Marx toch nog gelijk, maar dan op een geheel andere manier? Niet alleen de linkse arbeider is boos, iedereen lijkt boos.
Weerwoord
Hillary Clinton wordt door de nieuwsduiders inmiddels afgeserveerd, omdat de boze blanke man het zat is dat de macht altijd bij dezelfde mensen rust. Wonderlijk genoeg wordt Trump op het schild gehesen door de white collar terwijl Donald er toch vooral is voor de rijke gegoede Amerikaan. En straks zijn het Huis van Afgevaardigden en de Senaat in dezelfde handen, waarbij het maar de vraag is of er wel genoeg controlerende macht is om Trump in toom te houden. Lees: zijn er genoeg toezichthouders die weerwoord kunnen en durven bieden?
RvC en RvT
Het is de president versus de Raad van Clinton en de Raad van Trump. Macht en tegenmacht. Er is een mooie parallel te trekken met toezicht hier. Commissarissen, toezichthouders en ook bestuurders worden ook altijd geassocieerd met (en ook gerekruteerd uit) de elite. Ze hebben de macht, zijn vaak bemiddeld en trekken aan de touwtjes. Coöptatie is informeel afgeschaft maar nog altijd worden bekende namen in organen benoemd. Blanke namen ook vooral. Ed Nijpels en Hans Alders cum suis zijn nog altijd vaak gevraagde opstellers van rapporten. De lijst met machtigen wordt al jaren gedomineerd door dezelfde namen. De verschuivingen zijn minimaal. Vrouwen rukken op, maar ook daar zien we de usual suspects. We willen met z’n allen meer diversiteit in toezicht, maar slagen daar nog altijd heel slecht in. Terwijl er misschien wel een Amerikaans gevaar op de loer ligt. Want in hoeverre weten raden van commissarissen en toezichthouders echt wat er speelt? Weet corporate Nederland wat de stem is van de boze (blanke) medewerker? Weet een RvC of RvT echt wat er in een bedrijf of in een board speelt? Dat is maar zeer de vraag. Nog altijd vinden bestuurders het vervelend als toezichthouders zelf de werkvloer opgaan om de vinger aan de pols te houden. Ja, ondernemingsraden worden wel geraadpleegd, maar van harte gaat het zelden. De OR van PostNL voelt niets voor een overname, maar als de elitaire aandeelhouders anders beslissen, gaat het gewoon door. Beschermingsconstructies zijn afgebouwd en ook de RvC heeft weinig macht als de aandeelhouder anders beslist. De boze (blanke) postbode zal woedend zijn bij een volgende ontslagronde, maar kan een minder grote vuist maken dan de Amerikaanse kiezer. Zou de nieuwe topman van ABN Amro, Kees van Dijkhuizen, echt weten wat de medewerkers vinden van het afschaffen van het kerspakket? Weet hij wat er onderhuids speelt? Het is zeer de vraag. De duiders in Nederland worden steeds nerveuzer als Wilders ter sprake komt en de vraag of er hier eenzelfde aardverschuiving aanstaande is. Hoeveel RvC’s en RvT’s vragen zich daadwerkelijk af of ook zij niet op een vulkaan zitten van boze (blanke) medewerkers? Weinige, valt te vrezen.
Les
De les van de Amerikaanse verkiezingen voor bestuurders en toezichthouders is dat je nooit klakkeloos af kunt gaan op bestaande informatie. Dossiers van een raad van bestuur voor advies- en controlerend organen moeten met evenveel wantrouwen tegemoet worden getreden als opiniepeilers van verkiezingen. Je denkt dat het klopt, maar de waarheid is niet zelden fundamenteel anders. Vaak is het niet eens misleiding, maar onwetendheid. De Amerikanen durfden kennelijk niet te zeggen wat ze echt dachten. Zo gaat dat ook met medewerkers. Die durven ook niet echt te zeggen wat ze denken, angstig als ze zijn voor hun baan. ‘Doodsbang voor de baas’, stond er boven een artikel in de NRC. Vakbonden zijn ook tandelozer geworden en de medewerker staat er alleen voor. N=1. Totdat de maat vol is en de meute in beweging komt. De rol van de media is ook twijfelachtig. De gang van zaken is eenzijdig belicht tijdens de Amerikaanse verkiezingen. Zoals ook in bedrijven vaak sprake is van eenzijdige berichtgeving. Het blijft veelal top-down informatie. Wenselijk zendingsgedrag. Het nieuws van onderop, van de boze (blanke) medewerker komt zelden naar boven. Er is altijd wel een communicatieadviseur die een streep haalt door een kritische noot. Terwijl de verkiezing van Donald Trump duidelijk maakt dat als de stem van de meute niet wordt gehoord, er zich opeens hele rare – en misschien wel onwenselijke- ontwikkelingen kunnen voordoen. Wie eerlijk en tijdig informatie haalt en brengt, zal zo’n ontwikkeling voor zijn. Toezichthouders moeten informatie zelf halen en ook laten brengen. Voor een goede balans in machten. Voor hoor en wederhoor. Voor een goed functionerende Raad van Clinton of Raad van Trump. Iedereen hoort wel eens geruchten in de organisatie (de vage klachten van de patiënt bij de dokter). Te vaak negeren toezichthouders dat geluid. Soms terecht, want dan blijkt de klacht weer over te gaan, soms onterecht. Dan is er echt wat aan de hand. De truc is die geluiden goed te detecteren. Luister naar de Raad van Crowds. Dan functioneert toezicht zoals toezicht bedoeld is. De les van de Amerikaanse verkiezingen voor toezicht: Make toezicht great (again).