Moet ook de commissaris ‘agile’ zijn?

Er is een nieuw ‘buzzword’ in town : agile/ agility. Ofwel: wendbaarheid. Moet ook de commissaris wendbaar zijn, of toch vooral zorgen voor stabiliteit en de lange termijn? Toezichthouden als ‘hondenbaan’.

Strategic Agility, Cultural Agility, Business Agility, Real-time Agility, de Wendbare Organisatie, Agile Managen, Dit is agile, Agile werkt…. Je struikelt over de boeken die over agile of agility gaan, al dan niet in relatie tot scrummen. In goed Nederlands is agile: wendbaar zijn. Het is de balanced scorecard of business process re-design uit het verleden: agile is hot en hyperig. Dat is overigens wat anders dan dat het onzin is. Bedrijven moeten steeds sneller acteren in een globaliserende wereld. Zonder het agile te noemen, begreep bijvoorbeeld Bill Gates in een heel vroeg stadium al goed dat hij wendbaar moest zijn. Toen MS-DOS aan het einde van zijn lifecycle was, ontwikkelde hij zes nieuwe strategieën. Slechts één daarvan was Windows. De andere varianten hebben het nooit gehaald, maar door op meerdere paarden in te zetten, was Gates wel in staat snel het beste te lanceren. Hij was agile avant la lettre.

Anticiperen en manoeuvreren

In zijn boek De Wendbare Organisatie schrijft auteur Leo Kerklaan dat organisaties van ‘command & control’ naar ‘anticiperen en manoeuvreren’ moeten. Enerzijds past dat bij de moderne commissaris die steeds meer adviserend wordt en niet alleen maar controleert. Anderzijds hebben toezichthouders –zeker de oudere generatie - moeite met de vluchtigheid van het moderne leven. Ze komen slechts enkele keren per jaar bij elkaar om vooral de grote lijnen in de gaten te houden. Toezichthouders vinden juist houvast in de planning- en controlcyclus, ze willen het liefst stabiele planbare organisaties met taakstelling zien, duidelijke verantwoordelijkheden en bevoegdheden, processen en procedures waar men in beginsel niet van mag afwijken… Anders wordt controle heel lastig. Staat weer tegenover: snel acteren op een internationale markt gaat niet zonder het durven nemen van risico’s. Toezichthouders kunnen zo in een spagaat belanden omdat de snelheid van inzichten niet matcht met de kalender van de commissarisvergaderingen. Natuurlijk, de moderne commissaris zal zich steeds vaker tussentijds laten informeren en zal daar waar nodig ook buiten de reguliere vergaderingen om ingrijpen, maar toch is het aannemelijk dat het tempo van bedrijfsvoeren en dat van toezicht houden anders ligt. En dan ligt er ook nog een belangrijke rol voor toezicht om juist wel op de rem te trappen als bedrijven te snel willen en mogelijk te veel risico lopen. Juist commissarissen moeten ook de lange termijn van de organisatie in de gaten houden, en die is niet altijd gebaat bij te veel risico. Hoe ‘agile’ moet de commissaris nu zijn? Bij Blokker hadden toezichthouders of adviseurs wel eerder mogen ingrijpen om vroegtijdig een opvolger te vinden voor pater familias Jaap. Nu gebeurde dat te laat en bleek Blokker verre van wendbaar. Ook V&D is natuurlijk een goed voorbeeld van het veel te laat inzetten van agility. Ook daar hadden toezichthouders juist moeten hameren op versnelling.

Divers

De vraag is of het huidige commissariaat in Nederland ‘agile’ en wendbaar genoeg is. Wie de top-100 commissarissen van het blad Management Scope bekijkt, kan daar twijfel over hebben. Met Hans Wijers, Jeroen van der Veer en Peter Elverding in de top-3 en nog veel meer bekende namen erachter, zitten er veel vertegenwoordigers uit de oude economie in de top. Niet erg in het licht van continuïteit, maar of ze agile zijn? Het zal steeds belangrijker worden om een divers samengesteld toezichthoudend orgaan te hebben om zowel de wendbaarheid als de lange termijn te waarborgen. Maar als je ziet hoe moeizaam Jet Bussemaker het arsenaal vrouwen weet op te rekken, is daar nog veel te doen, ook al is de top-50 corporate vrouwen in Management Scope inmiddels uitgegroeid tot een top-100 en gloort er hoop. De politiek bijvoorbeeld is hardleers, door vaak weer met bekende namen te komen als er toezichthouders of commissieleden gezocht worden. Oud-ministers als Ed Nijpels en Hans Alders worden nog altijd voor allerlei adviescommissies en toezichtsorganen gevraagd. En ondanks veel oppositie benoemde Jet Bussemaker oud-politicus Atzo Nicolaï toch weer bij de raad van toezicht bij de UvA, totdat het echt onhoudbaar werd (NRC, 11 juni). Hoewel het old boys network afkalft, wordt er toch nog heel vaak in dezelfde vijver gevist, terwijl agile/wendbare organisaties misschien wel veel meer baat hebben bij jonge toezichthouders die letterlijk en figuurlijk nog veel beweeglijker zijn.

Cultuur

Agility raakt ook weer aan de nieuwe corporategovernancecode die opgesteld is door de commissie onder leiding van Jaap van Manen. Elders in deze Governance Update schrijven Marco Boer en Tonny Dekker van EY: ‘Steeds meer organisaties komen tot de conclusie dat de organisatiecultuur resultaten en risico’s beïnvloedt en daarmee zeer relevant is om een beter inzicht te verkrijgen.’ Koppel dat weer aan een ander artikel in dit e-zine van Emanuel van Zandvoort (BDO) over het toegenomen aantal risico’s dat ons wereldwijd bedreigt en de opdracht voor het schrijven van een nieuw boek lijkt op een presenteerblaadje te worden aangeboden: de agile commissaris. Cybercriminaliteit en technologische ontwikkelingen worden door BDO als de grootste risico’s bestempeld. Van Zandvoort voegt er nog iets aan toe: ‘Als er één onvoorspelbaar bedrijfsmiddel is, dan is het wel de mens. Daarom vormt de mens zelf de grootste risicofactor. Daarbij gaat het niet alleen om competenties, integriteit, kosten en capaciteit. Besluitvorming en risico-afweging zijn wellicht de grootste personeelsrisico’s.’ Leo Kerklaan schrijft in De wendbare organisatie: ‘Een wendbare leider heeft ook ‘guts’.’ Ook de raad van bestuur is dus niets menselijks vreemd, net het bestuurlijke orgaan waar de RvC op moet letten. Dat geldt dus ook voor de ‘guts’ van de leider.

Hond

Conclusie: Ja, agility en wendbaarheid zijn modewoorden en zullen na verloop van tijd wel weer in een wat rustiger context gaan komen. Dat maakt de opdracht van de commissaris overigens niet tot een andere. Wendbaarheid zal wel degelijk in de haarvaten van de commissaris moeten gaan zitten. En dan meer anticiperen en manoeuvreren dan commanderen en controleren. Maar alles in perspectief. Agility is in de Engelse taal ook een hondensport waarbij de hond zo snel en behendig mogelijk op commando’s van zijn baas een hindernisparcours aflegt. In de corporate wereld moet agile-toezicht niet verworden tot een hindernisbaan, noch tot een trucje zoals een hond dat uitvoert. Agility moet in de genen van een commissaris gaan zitten waarbij er een goede balans is tussen lange en korte termijn. De ene keer braaf controlerend, de andere keer flink bijtend. Dan ligt er aan het einde van de rit vast een lekkere kluif te wachten. Maar toezicht in relatie tot wendbaar zijn, is ook spreekwoordelijk toch een flinke kluif aan het worden.