‘Onderken dat een dilemma een dilemma is’

Van beslissingen die in een board worden genomen, is grofweg 95 % vrij rationeel. Vijf procent betreft dilemma’s. Dilemma’s zijn per definitie ingewikkeld en enorm impactvol. Toch besteden boards er relatief weinig tijd aan. Dat zou best meer mogen zijn, stelt Arjan ten Cate van Deloitte. Ook kijken bestuurders en commissarissen anders naar dilemma’s.

Arjan Ten Cate, director Risk Advisory bij Deloitte, is in samenwerking met professoren van Neyenrode al langer bezig om onderzoek te doen naar good governance in relatie tot company performance. Leidt betere governance tot betere prestaties? Er kwam nog geen eenduidig antwoord op. Wel werden in de eerste fase van het onderzoek zes variabelen gevonden die een rol spelen. Daaronder: samenstelling bestuur, onafhankelijkheid van de board, beloning, karakters van CEO’s en toezicht. (Download hier het onderzoek.) Interessante vraag die overbleef, was de rol van dilemma’s. Ten Cate: ‘Uit vervolgonderzoek dat we hebben gedaan, blijkt dat 95 procent van de beslissingen in een board vrij zwart/wit zijn en worden genomen op basis van rationele overwegingen. In zo’n vijf procent van de gevallen betreft het dilemma’s. Dilemma’s zijn lastig, vergen tijd, maar die tijd wordt te weinig echt genomen. Aan een dilemma wordt nauwelijks meer tijd besteed dan aan een ander vraagstuk. Dat zou best wat meer mogen zijn. Zeker omdat het beslissingen zijn die er vaak echt toe doen.’ Een van de adviezen uit het onderzoek aan commissarissen is dan ook om dilemma’s als zodanig te onderkennen. Ten Cate: ‘Te vaak wordt er over een dilemma heengestapt of worden dilemma’s weggerationaliseerd.’

Acht types

In het onderzoek worden acht soorten dilemma’s getypeerd. Van strategische investeringsbeslissingen en businessmodel en aandeelhouderswaarde tot diversiteit, beloningen en hoe om te gaan met ontslag van sleutelfunctionarissen. Ten Cate: ‘Al die dilemma’s zijn natuurlijk belangrijk, maar het blijkt dat commissarissen toch andere waarde toekennen aan bepaalde dilemma’s dan bestuurders of andere dilemma’s ervaren. Commissarissen zitten bijvoorbeeld veel meer op beloning en ontslag dan bestuurders. Bestuurders zitten weer meer op strategische routes, investeringen en shareholdervalue. Het verschil in opvatting tussen dilemma’s van toezicht aan de ene zijde en bestuur aan de andere zijde is opvallend groot.’ In een toelichting op het onderzoek zegt Ten Cate dat er ook niet altijd voldoende kritisch wordt doorgevraagd. Ten Cate: ‘Neem een onderwerp als samenstelling van het team. Natuurlijk vindt iedereen dat belangrijk, maar echt erop doorgaan is wat anders.’

Tien best practices

Een dilemma zou geen dilemma zijn als er geen keus gemaakt zou moeten worden. Wat kun je als commissaris doen om tot oplossingen te komen bij het maken van keuzes over belangrijke onderwerpen? In het onderzoek zijn op basis van interviews tien best practices gedefinieerd voor commissarissen die bewezen succesvol zijn in het omgaan met dilemma’s. Deze tien zijn:

1. Een goed bestuursteam vormen is cruciaal.

2. Benader bestuurders en managers transparant om zo signalen te kunnen ontvangen.

3. Kijk wat er in de omgeving gebeurt en of u dat u zelf ook zou kunnen overkomen. Als dat zo is, doe er iets aan.

4. Wees zorgvuldig, neem tijd en reflecteer. Onder druk handelen komt de besluitvorming niet ten goede.

5. Als er toch snel een besluit genomen moet worden, schroom dan niet een knoop door te hakken.

6. Een vast criterium bij beslissingen: wat is de waarde voor de organisatie? Wat is de company value?

7. Durf op je onderbuikgevoel af te gaan.

8. Wees gevoelig voor culturele verschillen.

9. Wees bereid overeen te komen het oneens te zijn.

10. Vat discussies samen zodat iedereen weet wat de uitkomst is.

(Voor bestuurders kwamen uit het onderzoek tien andere best practices dan voor commissarissen. Download onderaan deze pagina het gehele onderzoek en de tips die er zijn voor bestuurders. Inclusief persoonlijke ervaringen van professor Mervyn King.)

Cultuur

Cultuur is een belangrijk onderdeel in de herziene Governance Code. Het onderzoek van Deloitte raakt, zij het zijdelings, ook aan het cultuuraspect. Speelt cultuur eigenlijk een belangrijke rol bij hoe bedrijven presteren? Kan een goede cultuur bijdragen een betere prestaties? Ten Cate: ‘Ik vind het persoonlijk goed dat cultuur in de code is benoemd. Het opent een dialoog. Maar het thema cultuur is wel oppervlakkig gebracht. Ik vind dat cultuur vaak te veel vanaf de negatieve kant wordt aangevlogen. Neem soft controls. Dat impliceert controleren, en dat is in principe negatief. Ik zou cultuur veel liever aanvliegen vanuit een positief perspectief. Wat is de intrinsieke motivatie om iets te gaan doen? Risico gaat te vaak over fraude en misstanden. Met vertrouwen en transparantie voorkom je uiteindelijk misstanden en stimuleer je vooral ook juist handelen en betere prestaties van een onderneming.’ 

Voor direct contact met Arjan ten Cate: atencate@deloitte.nl (088-882884517).