Welk soort commissaris ben ik?

Boekbespreking

Oud Shell-topman en bestuurder Jeroen van der Veer schreef een boek over leiderschap: Van A naar B. Hij schrijft er ook over het commissariaat en onderscheidt onder meer drie soorten commissarissen. Een passage uit zijn boek.

Van A naar B

‘Wat maakt een commissaris een goede commissaris? Het is een grote stap om van ceo over te stappen naar de functie van commissaris, ook als je de voorzitter van de raad van commissarissen wordt. Velen denken dat het een erebaantje is. De druk is immers minder groot, de afstand groter. Het echte verschil is echter gelegen in de verantwoordelijkheden en werkwijze. Het eerste wat een commissaris zich moet afvragen is wat er gebeurt als hij niets zou doen en de vergaderingen aan zich voorbij zou laten gaan. Waar gaat het bedrijf dan naartoe en kunnen de huidige executives alle risico’s aan? Als het antwoord ‘ja’ is, hoeft de commissaris niets te doen. Is het antwoord ‘nee’, dan moet de commissaris veel extra inspanning en denkwerk in dat bedrijf stoppen. Dan moet hij stukken lezen en veel overleggen, en vooral iets doen, juist niet op afstand blijven. Dat klinkt niet erg ingewikkeld, maar het is nog maar een deel van het werk. Daarna is je werkwijze heel belangrijk. Ik noem dat ‘the art of asking non-leading questions’, de kunst open vragen te stellen. Waarom is dat zo belangrijk? Het geeft de directie de kans zelf tot bepaalde inzichten te komen. Wat zijn de risico’s, heb je hier- en daaraan gedacht? Stel dat het voorliggende plan om de een of andere reden niet werkt, is er dan een terugvalplan? Velen zijn bij mij langs geweest met de vraag hoe ze commissaris konden worden. Mijn wedervraag is dan: waarom denk je dat je ervoor geschikt bent? Vaak volgt als antwoord dat hij of zij verschillende leidinggevende functies heeft gehad, brede ervaring heeft, wat wil doen maar niet fulltime wil werken, dat hij of zij goede ideeën heeft, een goede coach was. Is dat geschiktheid? Een commissaris is niet hetzelfde als een leidinggevende. Ik denk dat de essentie van het commissarissenberoep is gelegen in de drieslag ‘toezicht + inzicht + selectie’.

Slecht weer

Toezicht is iets anders dan leidinggeven. Als het bedrijf goed draait, de controles en risicoanalyses op orde zijn, dan moet je vooral niets doen. Hooguit jezelf afvragen: blijft het zo en waarom? Bij de meeste bedrijven zijn echter van tijd tot tijd problemen. Als commissaris ben je er voor die momenten. Ik zeg altijd: ‘Commissaris spelen bij mooi weer kan iedereen, maar je bent er voor het slechte weer.’ De vraag is of je het leuk vindt om van nut te zijn bij grote problemen of in een crisis. Als een bedrijf in echte moeilijkheden komt, onderscheid ik op basis van de volgende janboerenfluitjesanalyse drie soorten commissarissen. De eerste soort heeft opeens geen tijd, belt nog wel in maar is dan stil en neemt geen ‘eigenaarschap’ om de problemen opgelost te krijgen. Dat worden dus de ‘commissarissen op afstand’. Dat is niet zo erg want je hebt er verder ook geen last van. De tweede soort commissarissen kan worden gekarakteriseerd als de ‘eindeloze vragenstellers’. In tijden van crisis worden sommige commissarissen zenuwachtig. Ze zijn bang dat ze nu of later in het nauw raken. Deze commissarissen gaan veel vragen stellen. Al snel zie je dan een patroon ontstaan. Deze vragen helpen het management namelijk niet om de problemen op te lossen, maar dienen slechts om later te kunnen aantonen dat de commissaris in kwestie niet de schuld krijgt van de problemen. Veelal zijn die vragen erop gericht om steeds meer informatie te verkrijgen en nog meer juristen in te schakelen. Het knelpunt is hier dat het beantwoorden van al die vragen veel tijd kost van het management, dat die tijd juist nodig heeft voor het oplossen van de problemen. De derde soort commissarissen probeert het management echt te helpen. Deze commissaris beseft dat tempo maken met 80 procent van de beschikbare informatie plus zijn gezonde verstand voldoende zijn voor het nemen van een beslissing. Hij steunt deze beslissing, ook als die fout uitpakt. Dit type commissaris is tijdens de hele crisisperiode snel en gemakkelijk bereikbaar voor het management, en hij denkt de hele tijd mee. Mij is in de loop der jaren opgevallen dat alle ex-ceo’s in de raden van commissarissen waar ik deel van uitmaakte tot de derde categorie behoorden. Voor de goede orde: er waren ook niet-ceo’s in de derde categorie! Als je commissaris wil worden, moet je dus eerst bedenken in welke groep je jezelf indeelt.’

==

Meer weten over dit boek?
https://www.managementboek.nl/boek/9789044650631/van-a-naar-b-lessen-in-leiderschap-jeroen-van-der-veer