Vijf handvatten voor toezicht houden op innovatie

Veel toezichthouders in zorg en welzijn worstelen met het structureel agenderen van innovatie. De recente themabijeenkomst Toezicht op innovatie leverde vijf concrete handvatten op, schetst Emma Verweij van de NVTZ. Dit biedt ook relevante inzichten voor toezichthouders in andere sectoren.

In juni 2023 heeft de Nederlandse Vereniging van Toezichthouders in Zorg en Welzijn (NVTZ) onderzoek gedaan naar de aandacht voor innovatie bij raden van toezicht van zorg- en welzijnsorganisaties. Opvallend was dat innovatie door toezichthouders als strategisch belangrijk wordt gezien, maar dat zij hun eigen kennisniveau op dit gebied slechts als net voldoende beoordelen.

De NVTZ ziet innovatie als een essentieel thema en ondersteunt toezichthouders graag bij het versterken van hun rol, bijvoorbeeld door inspiratie en praktische handvatten te bieden via bijeenkomsten en kennisdeling. De recente themabijeenkomst Toezicht op innovatie die op 5 december 2024 door de NVTZ werd georganiseerd, heeft een aantal interessante inzichten opgeleverd, die ook voor andere toezichthouders relevant zijn.

Vernieuwende oplossingen nodig

Innovatie is een belangrijk thema voor raden van toezicht in zorg en welzijn, omdat het samenhangt met de toekomstbestendigheid van organisaties in een snel veranderende samenleving. Uitdagingen zoals vergrijzing en personeelstekorten vragen om vernieuwende oplossingen die de kwaliteit en toegankelijkheid van zorg kunnen waarborgen. Dit maakt het essentieel dat toezichthouders de maatschappelijke ontwikkelingen scherp in de gaten houden en begrijpen hoe deze de organisatie beïnvloeden. Door richting te geven en ruimte te creëren voor vernieuwing kunnen raden van toezicht bijdragen aan het verbeteren van de kwaliteit en toegankelijkheid van zorg. Dit vraagt om een vooruitstrevende blik en structurele aandacht voor innovatie in de raad van toezicht.

Concrete stappen zetten

Om innovatie daadwerkelijk op de agenda te krijgen, is het niet alleen essentieel om het belang ervan te onderkennen, maar ook om te zorgen voor concrete stappen binnen de raad van toezicht. Uit het onderzoek van de NVTZ in 2023 blijkt dat toezichthouders vaak worstelen met hoe ze innovatie structureel kunnen agenderen en dat maar een klein deel van de raden het thema regelmatig bespreekt.

Commissie voor innovatie in rvt

De NVTZ adviseerde eerder al om innovatie structureel te agenderen door het een specifieke plek te geven binnen de rvt. Een toezichthouder met deze portefeuille kan daarbij helpen. Ook een specifieke voorbereidende commissie voor innovatie kan helpen dit thema een duidelijke positie te geven. Net zoals dat geldt voor andere commissies als de auditcommissie of de commissie Kwaliteit en Veiligheid geeft dat meer gelegenheid de diepte in te gaan dan het bespreken in een reguliere rvt-vergadering. De NVTZ heeft eveneens een belangrijke stap gezet om meer aandacht te vestigen op het thema innovatie door een zogeheten ‘portfoliodeskundige’ aan te stellen met veel kennis van het thema: Joris Arts.

Technologische én sociale innovatie

Bij de themabijeenkomst Toezicht op Innovatie kwamen meer dan honderd toezichthouders samen om kennis en ervaringen te delen. Deze bijeenkomst bood een platform om innovatie vanuit het perspectief van toezichthouders te verkennen, met aandacht voor zowel technologische innovatie als sociale innovatie. In diverse plenaire sessies en workshops werden praktijkvoorbeelden gedeeld en uitdagingen besproken, wat leidde tot waardevolle inzichten. Alle besproken thema’s zijn vastgelegd in een verslag met behulp van een AI-toepassing, wat achteraf een helder overzicht biedt van de belangrijkste lessen. Deze inzichten kunnen ook als inspiratie dienen voor andere toezichthouders om innovatie niet alleen te agenderen, maar ook te stimuleren in hun eigen organisatie.

Kritisch doorvragen

Zo werd het belang benadrukt van een integrale benadering van innovatie, waarin technologie, organisatie en cultuur samenkomen. Ook werd stilgestaan bij de spanning tussen organisatiebelangen en bredere regionale of maatschappelijke belangen. Verder bleek dat goede samenwerking en kennisdeling tussen verschillende partijen essentieel zijn om innovaties succesvol te realiseren. Het belang van een duidelijke visie en strategie voorafgaand aan innovatietrajecten werd eveneens benadrukt. Tot slot kwam naar voren dat de implementatie en opschaling van innovaties vaak een uitdaging is, waar toezichthouders een waardevolle bijdrage aan kunnen leveren door hier kritisch op door te vragen en aandacht aan te besteden.

Vijf praktische handvatten

De themabijeenkomst leverde niet alleen waardevolle inzichten op, maar bood ook praktische handvatten voor toezichthouders om innovatie te faciliteren. Op basis van de keynotes, workshops en gesprekken tussen toezichthouders gedurende de dag werden vijf belangrijke aandachtspunten geformuleerd waar raden van toezicht aan kunnen bijdragen:

1. Visievorming stimuleren
   Toezichthouders kunnen actief vragen naar de innovatievisie van de organisatie en ervoor zorgen dat innovatie expliciet wordt opgenomen in de strategische agenda. Hierbij is het belangrijk aandacht te besteden aan zowel technologische als sociale innovatie.
2. Randvoorwaarden creëren
   Het beschikbaar stellen van adequate budgetten en het stimuleren van een cultuur waarin ruimte is om te experimenteren, zijn essentiële voorwaarden. Daarnaast kunnen toezichthouders vragen naar de mate waarin de organisatie voorbereid is op ontwikkelingen zoals kunstmatige intelligentie (AI-readiness).
3. Kritisch bevragen
   Doorvragen op de implementatie en opschaling van innovaties en het monitoren van de voortgang van projecten helpt om innovatie daadwerkelijk te laten landen. Hierbij is aandacht voor risicomanagement belangrijk.
4. Verbindingen leggen
   Toezichthouders kunnen innovatie versterken door regionale samenwerkingen te stimuleren, contact te onderhouden met andere raden van toezicht en ervoor te zorgen dat alle relevante stakeholders betrokken worden.
5. Balans bewaken
   Het is belangrijk om ruimte te geven aan zowel top-down als bottom-up initiatieven. Daarbij zoeken toezichthouders continu naar een evenwicht tussen het organisatiebelang en het bredere maatschappelijke belang, terwijl zij hun eigen betrokkenheid als toezichthouder zorgvuldig afstemmen.

Rolvaste stimulator

Innovatie is een belangrijk thema voor raden van toezicht in zorg en welzijn. Toezichthouders kunnen innovatie faciliteren door visievorming te stimuleren, randvoorwaarden te creëren, kritisch te bevragen, verbindingen te leggen en de balans te bewaken. Door als stimulator op te treden en de juiste vragen te stellen aan de bestuurder kunnen toezichthouders bijdragen aan een cultuur waarin innovatie een vaste plaats krijgt. Daarbij is het belangrijk dat de toezichthouder binnen zijn rol blijft om zo te kunnen bijdragen aan een toekomstbestendige zorg- en welzijnssector.

Klik hier voor een verslag van de themabijeenkomst Toezicht op Innovatie en alle presentaties.