Code van Manen: geslaagde exercitie met een enkele visgraat

Hoe reageerden de (schragende) partijen, de media en andere partijen op de Code Van Manen? Overall kan Jaap van Manen als voorzitter van de Monitoring Commissie Corporate Governance Code tevreden zijn. In grote lijnen waren de reacties positief. Met in de kantlijnen wel commentaar over de baas-koelieratio, de macht van aandeelhouders, een enkele visgraat en hete aardappels.

Wat opvalt in de reacties op de Code Van Manen is dat er relatief weinig werd gerept over het cultuuraspect, toch een belangrijk onderdeel in de code. En wel heel veel werd nagepraat en gereageerd op de beloningsparagrafen en aandeelhouderschap. Kan ook zijn dat het komt omdat in deze domeinen de belangrijkste wijzigingen zaten ten opzichte van de conceptversie. Minister Dijsselbloem was blij met de aanpassingen in de beloningsparagraaf, maar stelde in NRC toch: ‘Jammer dat de commissie niet verder gaat. Ik pleitte voor het beperken van bonussen en voor een koppeling van de loonstijging aan de top aan de stijging van cao-lonen. Zover is men niet gegaan. Je moet als commissie voorop willen lopen en niet achteraf de praktijk in een code vatten.’ We hadden voorop kunnen lopen met het publiceren van een pay ratio. In de Verenigde Staten moeten bedrijven vanaf januari 2017 een pay ratio publiceren. Dat is de verhouding tussen het loon van de top van het bedrijf en het gemiddelde loon van andere werknemers. Ook het Verenigd Koninkrijk heeft dergelijke plannen. Idee is om op die manier de excessen uit beloningen te halen. Zo kun je in Amerika zien dat leidinggevenden in de jaren zestig gemiddeld zo’n twintig keer meer verdienden dan reguliere werknemers. Nu is dat 270 keer zoveel. In de nieuwe Nederlandse code mogen bestuurders en commissarissen dit veel implicieter verwoorden en hun salarissen verdedigen.

Wat viel nog meer op in de reacties?

Allereerst overall tevredenheid. Kan ook politieke correctheid zijn, maar de commissie kreeg veel lof toegezwaaid. Dat de schragende partijen correct zijn, is uiteraard niet heel verwonderlijk. Al kwamen uit die hoek toch ook kritische kanttekeningen. Zo maakten de vakbonden opmerkingen over, hoe kan het ook anders, de beloningspraktijk. ‘De beloningspraktijk blijft als een graat in de keel steken’, aldus de vakbonden. FNV-vicevoorzitter Catelene Passchier: ‘De loonkloof groeit weer. Onze leden ergeren zich rot aan hoge bonussen en flinke loonsverhogingen voor de top, terwijl zij de laan worden uitgestuurd zoals bijvoorbeeld bij de banken, of genoegen moeten nemen met een enkel procentje extra loon. De herziene code is een stap in de goede richting, maar in dat opzicht nog te vrijblijvend. Ondernemingen moeten onder grotere druk gezet worden om te luisteren naar wat er maatschappelijk leeft.’ CNV-voorzitter Maurice Limmen: ‘Mooi dat het verantwoord ondernemen een plaats krijgt, maar jammer dat er geen handvatten voor de topinkomens in staan. Gegraai aan de top kan gewoon niet. En dat gaat maar door.’ Maar voor de rest vonden de bonden dat ‘de Code’ belangrijke stappen in de goede richting zet door meer nadruk te leggen op lange termijn waarde creatie en duurzaam ondernemen, ook in sociaal opzicht.

NCD zeer kritisch

Wat ook opviel is dat de NCD als een van de weinige partijen nogal fel uithaalde en zelfs de kwalificatie ‘teleurgesteld’ in de mond nam. Ondanks de aandacht voor belangrijke aspecten als lange termijn waarde creatie en de cultuur in organisaties blijft de controledrift, volgens de NCD, de overheersende factor. De NCD ziet liever een aanpak die gebaseerd is op vertrouwen in plaats van steeds toenemend wantrouwen. Geen Code Van Manen, maar een Code Vermanen, volgens de NCD, daarmee doelend op het wijzende vingertje.

AFM en schragende partijen

De AFM ziet haar vier belangrijke thema’s langetermijnwaardecreatie, de interne auditfunctie, rapportage aan de auditcommissie en cultuur van de onderneming terugkomen in de uiteindelijke versie van de code en is dus content. Ook VNO NCW zegt: de nieuwe Corporate Governance Code getuigt van realiteitszin door de focus te leggen op waardecreatie op de lange termijn en internationale aansluiting te zoeken. Zelfregulering bewijst zich weer als een instrument om gedrag te beïnvloeden.’ Ook Eumedion, een schragende partij, zegt verheugd te zijn dat voortschrijdende ontwikkelingen een plek hebben gevonden in de herziene code en verwelkomt de nieuwe, aangescherpte bepalingen over het risicomanagement, zoals het bredere in control-statement en de optuiging van de interne auditfunctie. De focus op lange termijn waardecreatie en de interne cultuur maakt dat de herziene code op onderdelen ook in internationaal opzicht voorop loopt. Het is bovendien goed, volgens Eumedion, dat de Commissie nog heeft gesleuteld aan de bepalingen over bestuurdersbeloningen. ‘De Commissie heeft daarmee laten zien dat zij de uitkomsten van de consultatie over de concept herziene code serieus neemt en gevoelig is voor de huidige tijdgeest.’ Toch is er ook namens Eumedion wel een kanttekening te plaatsen. ‘Het is een gemiste kans dat de Commissie het niet heeft aangedurfd om in de definitieve herziene code inhoudelijke wijzigingen aan te brengen in de principes en de bepalingen over de verhouding tussen vennootschap en de aandeelhouders. Het bestuur kan daardoor nog steeds de (te lange) maximumtermijn van 180 dagen inroepen indien een aandeelhouder het ontslag van een niet functionerende bestuurder en/of commissaris wil agenderen. Deze “hete aardappel” wordt nu doorgeschoven naar de volgende commissie en naar de wetgever.’

IIA

Het Instituut van Internal Auditors (IIA Nederland) is zeer verheugd dat de internal audit op een voorname plek is opgenomen in de nieuwe Nederlandse Corporate Governance Code, als onderdeel van de versterking van risicomanagement. Daarmee geeft de Monitoring Commissie Corporate Governance uitdrukking aan de erkenning van de Internal Audit Functie. ‘Een erkenning die de laatste jaren steeds verder gegroeid is, bij het bedrijfsleven, de overheid, toezichthouders en beleggers’, aldus de IIA. De NBA (accountants) onderschrijft de focus op lange termijn waardecreatie in de nieuwe Nederlandse corporate governance code, maar betreurt het dat de eerder voorgestelde in control-verklaring op onvoldoende draagvlak kon rekenen.

De media

De media zoomden in hun reacties voornamelijk in op de beloningsparagraaf die is aangepast en op de rol van aandeelhouders. ‘Topman moet zelf salaris uitleggen’, kopte de Telegraaf. NRC deed het met: gedragscode voor bedrijven: wees open over ‘loonkloof’. Het FD schrijft in haar commentaar: aanspreekbaarheid, sleutel in nieuwe code. En ook: ‘dat gegeven rechtvaardigt de vraag naar de zin van een code. Als menselijk gedrag zo hardnekkig is, waarom dan ruim vijftig pagina's aan voorschriften? Hebben die enige zin anders dan werkverschaffing voor bedrijfsjuristen? Met zijn nieuwe aanpak toont de commissie aan die fundamentele vraag goed te hebben begrepen.’

Kleine lettertjes

Soms leveren ingezonden brieven ook nog wel aardige doorkijkjes op. Zo reageerde de Amsterdamse advocaat Frank Peters in het FD. Hij schreef: ‘Herziene Code heeft te weinig aandacht voor de aandeelhouder. Dit is frappant nu de nieuwe Code het Europese recht, in het bijzonder de Aandeelhoudersrichtlijn van 9 april 2014, met voeten lijkt te treden. In de Aandeelhoudersrichtlijn wordt de sturende invloed van aandeelhouders als een belangrijk instrument gezien voor een goede corporate governance. De richtlijn wil het dan ook gemakkelijker maken voor aandeelhouders om hun bevoegdheden uit te oefenen. Met de nieuwe Corporate Governance Code wordt juist de andere kant op gewerkt, bijvoorbeeld met een focus op waardecreatie op de lange termijn. Agenderings- of andere verzoeken van aandeelhouders zullen met beroep op “de lange termijn” veelal gemakkelijk worden gepasseerd…. De Code zal in het nieuwe jaar vast klakkeloos in de Nederlandse wet worden verankerd. Tenzij de minister zich onder de kerstboom nog eens afvraagt, of Nederland er op de lange termijn wel bij gebaat is aandeelhouders structureel af te houden van hun rechten.’Overall lijkt –gezien de reacties- de polder wel te kunnen leven met de nieuwe Code. Van Manen heeft er wel iets uitdagends van gemaakt. Voor een nieuwe commissie resten nog wat hete aardappels en visgraten.