NR Governance Kennisbank

Peter van Laarhoven, in het verleden o.a. directeur strategie TNT en Schiphol en hoogleraar TUE.
Nieuwe toezichtfunctie: voorzitter rvt Nederlandse Reisopera.
'Men zocht een ervaren toezichthouder met passie voor opera. Ik ben een groot cultuurliefhebber met inderdaad een passie voor opera en door mijn brede portefeuille aan toezichthoudende functies ook een ervaren toezichthouder. Zo kwam men bij mij uit.'

De Club van Rome had het er al over: grenzen aan de groei. Het liep anders. De groei explodeerde juist. In de huidige ‘klimaattijd’ ligt de groeivraag weer pregnant op de bestuurstafel. Moeten we wel groeien? Paul Schenderling (Berenschot) schreef er een boek over. Over welzijn versus welvaart, groene versus postgroei, de mythe van groene groei, meer belasting op producten en minder op arbeid. ‘De politiek voert totaal verkeerde discussies.’ En ook zegt Schenderling: ‘Aan de bestuurstafel moet nagedacht worden over nieuwe vormen van groei. De volgende crisis is al in aantocht.’

Het valt Anthon van der Horst van GITP Executive Expertise altijd weer op bij ontmoetingen van bestuurders en toezichthouders dat bepaalde types altijd aanwezig zijn. In zijn maandelijkse column duidt en beschrijft hij een aantal van deze types. Wie bent u? Een zwijgzame beslisser, een kritische vragensteller, een enthousiast verteller of een aanpassende verbinder?

Fraude met overheidsgeld, een nachtmerrie voor elke gemeente. Vanaf 2022 gaan accountants in hun controleverklaring bij de jaarrekening van lokale overheden rapporteren over de risico-inschatting en verrichte werkzaamheden ten aanzien van fraude. Martine Koedijk, accountant en sectorvoorzitter lokale overheden bij PwC, over de rol van gemeenteraadsleden - en statenleden - bij het voorkomen van fraude en corruptie. Ook relevant voor toezichthouders van bedrijven.

De raad van commissarissen van een joint venture moet het gemeenschappelijk doel en de machtsbalans van de partners bewaken, belangen evenwichtig behartigen en alert zijn op conflicten. Dat vraagt om goede governance-afspraken en vooral om de juiste soft skills, aldus Paul van Gerwen, vennoot van Custom Management Interim Directeuren.

Het protestantisme, kapitalisme en de macht van de klok zijn er mede oorzaak van dat we ons hele leven als een dwingende agenda hebben ingericht. Ook privé. We zijn verworden tot IK-BV’s waarin alles wat je doet ‘nut’ moet hebben en in het teken staat van carrière en zelfontplooiing. Het boek Agendahedonisme van journalist Tom Grosfeld wijst op de gevaren. ‘Dagdromen als een daad van verzet.’

Het formeren van focusteams kan bijdragen aan een impactvolle koerswijziging, het creëren van draagvlak en vertrouwen en het ontstaan van een lerende organisatie, waarin mensen met passie en plezier aan verandering, vernieuwing en verbetering werken. Het invoeren van een flexibele en multidisciplinaire teamstructuur kan organisaties dus een nieuwe impuls geven en vastgelopen bedrijven weer in beweging krijgen. Maar eerst moeten het bestuur of de directie en de raad van commissarissen zélf gaan fungeren als een focusteam, stelt Joyce Burkens, vennoot van Custom Management Interim Directeuren.

Harry Starren, directeur eigenaar van ITHACA international.
Nieuwe toezichtfunctie: voorzitter bestuur Register Certified Board Member (RCBM).
'De uitdaging is: hoe maken we van certificering een basisvoorwaarde voor toezicht houden? Het moet eigenlijk de normaalste zaak van de wereld zijn.'

Sociaalpsycholoog en PwC-commissaris Naomi Ellemers praat met voormalig raad van bestuur-lid Marc Borggreven over diversiteit, inclusie, en een veilige werkomgeving. Borggreven: ‘Zodra een collega zegt dat sommige mensen de lat niet halen, is dat voor mij direct een alarmbel. Wie zegt dat dat de juiste lat is? Welke vooroordelen en biases spelen hier een rol?’ Zorg voor een cultuur waarin mensen elkaar durven aanspreken, stelt Ellemers: ‘Het is zaak om elkaar op een leuke manier bij de les te houden.’

Toezicht houden in de museumbranche: hoe werkt dat eigenlijk? Welke richtlijnen, codes en regels zijn er? Wat zijn de mogelijke valkuilen? Een kunstliefhebber of mecenas in een bestuur: kan dat eigenlijk wel en hoe voorkom je mogelijke belangenverstrengeling? En welke lessen zijn er te trekken uit de casus van het Stedelijk Museum Amsterdam? Een analyse van Annemieke Vermeulen, burgemeester van Zutphen en zelf toezichthouder in de culturele sector.

Zoals overal is intuïtie ook in de boardroom volop aanwezig. Is dat wenselijk of af te raden? Bestaat er goede en slechte intuïtie? In zijn maandelijkse column analyseert Anthon van der Horst (GITP Executive Expertise) het fenomeen intuïtie. Over verplichte zelfevaluatie en intuïtie onder een vergrootglas leggen. ‘Toezichthouders moeten het vaak – anders dan bestuurders – met minder dagelijkse waarnemingen doen.’

Wie het over samenwerking wil hebben krijgt te maken met een kakafonie aan grote woorden, vage associaties en niet zelden loze beloftes. Wat bedoelen we eigenlijk met woorden als alliantie, partnership, coalitie, akkoord, netwerk en convenant? ‘Het begint al met het woord samenwerken zelf. Je weet zelden wat mensen er precies mee bedoelen’, constateert Martijn Daalder in zijn boek De Samenwerkingscode. ‘Regels zijn onduidelijk. Afspraken voor samenwerking zijn boterzacht of inconsistent.’ De Samenwerkingscode is een gereedschapskist om een samenwerkingsstrategie op te stellen, in te richten of te verbeteren.

Adriaan Lieftinck evalueert raden van toezicht en raden van commissarissen en adviseert als toezichthouder diverse zorginstellingen. Hij ‘adviseert’ als ondernemer en innovator (Mezt) ook de politiek op het gebied van het stikstofdebat: ‘Ik ben verbaasd over het feit dat de overheid zich puur lijkt te richten op het uitkopen van boeren, terwijl we met innovatie het probleem op kunnen lossen. Dan houd je de agri-sector in stand en versterkt de agri-tech sector.’ Maar in Den Haag gelden, zo lijk het, andere (governance) codes.

Op woensdag 31 augustus vond de kick-off meeting van het Governance Network Dutch Caribbean (GNDC) plaats bij de Centrale Bank van Curaçao en Sint Maarten (CBCS). GNDC is een netwerk voor iedereen binnen de Dutch Caribbean die op enigerlei betrokken is bij, of affiniteit heeft met corporate governance.

Dirk Elsen, Toezichthouder en mediator, over zijn portefeuille, waaronder voorzitter rvc van Vidomes. 'In al mijn functies probeer ik vanuit diverse invalshoeken bij te dragen aan kwaliteit van leven en positieve maatschappelijke impact. Het gaat er daarbij om dat iedereen in staat gesteld wordt om mee te doen in de samenleving en een betekenisvol leven te leiden. Wonen als basisbehoefte is daar een onderdeel van. Om in die context bij een mooie corporatie als Vidomes de voorzittersrol op me te mogen nemen is heel bijzonder.'

Kunst vereist originaliteit en eigenheid, in combinatie met het vermogen om te reflecteren en om je te concentreren. Net als toezicht houden, betoogt Harry Starren, voorzitter bestuur Register Certified Board Member (RCBM).

Duurzaamheid, sociale ongelijkheid of de oorlog in Oekraïne: pers, publieke opinie, pressiegroepen en personeel eisen dat bedrijven zich uitspreken en verantwoord opstellen bij maatschappelijke kwesties. Robert Claasen, vennoot van Custom Management Interim Directeuren, adviseert bestuurders en commissarissen om te anticiperen op ontwikkelingen in de samenleving.

Om klimaat- en duurzaamheidsdoelstellingen te kunnen behalen, moet innovatie topprioriteit van commissarissen en bestuurders zijn, stellen Auke de Bos en Dick Hoogenberg van EY Nederland. De nadruk ligt echter nog te veel op wet- en regelgeving en compliance in plaats van op strategie en fundamentele gedragsverandering, zo bleek tijdens de serie round tables voor commissarissen die EY faciliteerde in het najaar van 2021 en het voorjaar van 2022.

Bestuurders en commissarissen kunnen duurzaamheidsbelangen in hun besluitvorming niet meer negeren. Claudine Maeijer en Anish Sewbaransingh van PwC Legal schetsen het belang van duurzame corporate governance: maak ESG onderdeel van de strategie, het beleid en de interne governance (waaronder de reglementen voor het bestuur en de rvc), zorg voor de juiste rapportages, wees transparant en formuleer daadwerkelijk haalbare doelstellingen.

Duurzaamheidscertificering biedt bedrijven kansen en wint aan populariteit. Het dragen van een duurzaamheidscertificaat brengt wel de verplichting met zich mee dat de onderneming zich ook daadwerkelijk als een verantwoorde onderneming gedraagt. ‘Betrek de raad van commissarissen bij het aanvragen van duurzaamheidscertificaten en de duurzaamheidsmissie van de onderneming', bepleit Maarten Appels van Van Doorne dan ook. ‘Het brengt namelijk ook verplichtingen en governance vraagstukken met zich mee.’

Recentelijk was er een bijeenkomst rondom high level toezicht en waardegedreven leiderschap. Over een nieuw sociaal contract tussen overheid en burger, een krappe arbeidsmarkt en werkgeluk als sleutel. Tijd voor de Great Resignation?

‘Interne en externe toezichthouders in de semipublieke sector zijn de laatste jaren in elkaars vaarwater terechtgekomen’, schreef de WRR in een policy-brief in 2015. Dat komt door zowel een verschuiving in taakopvatting van het interne toezicht (de raad van toezicht) als het externe toezicht. Incidenten (Vestia, Meavita, Inholland en het ROC Leiden), zijn mede de oorzaak van een vermenging van rollen. Het hoger onderwijs is hier geen uitzondering op. ‘Het wordt ook in die sector hoog tijd voor meer rolbewustzijn en een vruchtbare dialoog tussen intern en extern toezicht’, schrijft Frank Zuijdam (bestuur en bestuursstaf Academische Zaken UvA) in zijn eindopdracht voor de Leergang Board Potentials.

We vinden conflicten vaak lastig. Praten er niet graag over. Toch zijn ze aan de orde van de dag. Ook binnen raden van commissarissen of in de relatie tussen rvb en rvt. ‘Accepteer conflicten, praat erover en loop er niet met een grote boog overheen’, adviseren mediators Jan Plevier en Frank Emmelot in hun boek ‘Conflictvaardig op het werk, win vertrouwen met conflicthantering en mediation.’ Conflicten zijn namelijk miljardenbusiness. Wie ze aanpakt is spekkoper. Een pleidooi voor een conflictmanagementsysteem. ‘Een conflict is niet vies, je moet ermee leren dealen.’

Sinds 1 januari is de Wet Toetreding Zorgaanbieders (Wtza) actief. Die wet verplicht ook kleine zorgaanbieders een raad van toezicht in te richten. Dat betekent dat er een slordige 5.000 (nieuwe) toezichthouders gezocht moeten worden. De NVTZ helpt in die zoektocht. Voorzitter Aad Koster van de NVTZ ziet in de wet een mooie kans om veel nieuw bloed in toezichtsorganen te krijgen. ‘Maar het is wel een flinke opgave.’

Jacqueline Lampe, CEO RNW Media, digital communities for social change.
Nieuwe toezichtfunctie: toezichthouder Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA), met profiel mens en organisatie. 'Sinds begin 2000 ben ik algemeen directeur/bestuurder, eerst in het bedrijfsleven, later in de maatschappelijke sector. In ruim 22 jaar heb ik ervaring opgedaan met organisatiegroei en -verandering. Sinds zes jaar leid ik een digitale transformatie van een internationale mediaorganisatie met een maatschappelijk doel. Mijn ervaring op het gebied van groei, verandering en digitalisering, en wat dat betekent voor strategie, mens en organisatie, is in deze tijd uitermate relevant gebleken voor toezichthouders.'

Raden van commissarissen wachten vaak te lang met afscheid nemen van een bestuurder die disfunctioneert of niet langer geschikt is om de onderneming te leiden. Michel Frequin, vennoot van Custom Management Interim Directeuren en zelf commissaris, signaleert dat toezichthouders vaak de verkeerde redenen hanteren om niet te hoeven ingrijpen. En: hoe moet het wél?

Het introductieprogramma voor nieuwe commissarissen sluit vaak niet aan op de behoeften van de toezichthouder 2.0. Het bestuur en de zittende raad van commissarissen moeten zorgen voor een goed voorbereide en brede introductie, met harde én zachte onderwerpen. Dat is de snelste route naar effectief toezicht, stelt Marieke Penninga, tot voor kort Intendant bij Dienst Koninklijk Huis en aankomend commissaris.

In 2024/2025 moeten grote ondernemingen aan de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) en de European Sustainability Reporting Standards (ESRS) voldoen. Professor Auke de Bos, bestuurder EY Accountants en governance-expert bij EY, constateert dat ondernemingen en ook commissarissen, uitzonderingen daargelaten,  er nog maar mondjesmaat mee bezig zijn. ‘We gaan naar een nieuwe tijd. Een tijd waar niet financiële verslaggeving minstens zo belangrijk wordt als financiële verslaggeving.’ Honderden pagina’s gedetailleerde verslaggevingsregels  en heel veel duurzaamheids-werk, liggen in het verschiet. Voor commissarissen is er vooral een rol weggelegd om bestuur te “challengen” op duurzaamheidsbeleid en de verantwoording daarover.

Steeds meer bedrijven zetten filantropie in om ESG-doelstellingen te realiseren. Een goede ontwikkeling, vindt Maiko van Bakel, PwC-expert maatschappelijke organisaties. Wel is het van belang de stakeholders van het bedrijf in een vroeg stadium en zo uitgebreid mogelijk te betrekken bij de inrichting van de charitatieve activiteiten. Een analyse van de aandachtspunten: waar kunnen commissarissen op letten?