Filibusteren in de boardroom

Na de strijd tussen Donald Trump en Joe Biden in de Amerikaanse presidentsverkiezing, wacht de strijd tussen Republikeinen en Democraten om de meerderheid in de Senaat. De partij met de minderheid kan het de tegenpartij behoorlijk lastig maken door het toepassen van een beproefde vertragingstactiek. Wordt die misschien ook toegepast in de Nederlandse boardrooms?      

Na een nek-aan-nekrace wordt democraat Joe Biden de 46e president van de Verenigde Staten van Amerika, als Donald Trump tenminste geen roet in het eten weet te gooien. The Donald blijkt niet tegen zijn verlies te kunnen, met alle rechtszaken die hij links en rechts aanspant. Als ondernemer is een winnersmentaliteit een positieve eigenschap, maar in de politiek regeert de wil van het volk en heb je je te schikken naar de stem van de kiezer. Als die de voorkeur geeft aan je tegenstander, dan ga je gewoon: rustig en waardig, met felicitaties voor je opponent.

Strijd om de Senaat

Biden en zijn vicepresident Kamala Harris moeten overigens nóg een forse hobbel nemen: de strijd om de meerderheid in de Amerikaanse Senaat. Deze bestaat uit 100 senatoren, voor elke Amerikaanse staat twee. De senatoren worden gekozen voor een periode van zes jaar. Elke twee jaar wordt een derde van de Senaat hernieuwd. Een betere doorstroom dus dan in raden van commissarissen, waar de zittingstermijn acht jaar is (twee keer vier jaar) en de mogelijkheid van een derde termijn nog steeds aanwezig is. Iedere vier jaar vallen de verkiezingen voor de Senaat samen met de presidentsverkiezingen. Nu dus ook. Ook de strijd om de senaatzetels is een nek-aan-nekrace. Een nieuwe stemronde in Georgia zal begin januari moeten uitwijzen of de Republikeinen of de Democraten de meerderheid weten te verkrijgen.

Eerste honderd dagen

De Amerikaanse Senaat is te vergelijken met onze Eerste Kamer. Alle wetten moeten eerst langs de Senaat voor goedkeuring. Wanneer Biden straks niet kan beschikken over de meerderheid bij de senatoren, is hij flink gekortwiekt bij het realiseren van alle ambitieuze plannen en veranderingen die hij heeft klaarliggen. De eerste honderd dagen zijn cruciaal op de presidentiële zetel, dus als je geen tempo kunt maken met de transformatie die je voor ogen hebt, sta je meteen op achterstand. Het is alsof een nieuwe ceo moet werken met een zittende raad van commissarissen, die in meerderheid nog de vertrekkende voorzitter van de raad van bestuur is toegedaan en een epigoon vormt van het oude beleid. Dan dreigt al snel een patstelling.

Telefoonboeken voorlezen

Maar er is een glimmertje hoop voor de Democraten, als ze in de Senaat net niet de minderheid halen. Allereerst is de vicepresident de voorzitter van de Senaat. Dat wordt dus straks de Democratische Kamala Harris. Bij een gelijk aantal stemmen mag zij meestemmen en geeft haar stem de doorslag. En dan is er de praktijk van het filibusteren, waarmee een minderheid in de Senaat wetsvoorstellen van de meerderheid kan traineren. Senatoren mogen net zo lang spreken als ze willen, over een onderwerp van eigen keuze. Die vrijheid wordt vaak misbruikt om met extreem lange redevoeringen de stemming over een wetsvoorstel te vertragen, uit te stellen tot de volgende vergadering of zelfs de volgende verkiezingen, of het uiteindelijk helemaal te laten vervallen. Het onderwerp van de redevoering hoeft niets te maken te hebben met het bewuste wetsvoorstel, of zelfs maar met politiek. Soms schijnen zelfs telefoonboeken te zijn voorgelezen.

24 uur en 18 minuten aan het woord

De Amerikaanse senator Strom Thurmond is recordhouder in het filibusteren: hij bleef in 1957 24 uur en 18 minuten aan het woord bij een discussie over een burgerrechtenwet, waarbij hij de Onafhankelijkheidsverklaring voorlas. Maar Nancy Pelosi kan er ook wat van: ze sprak op 7 februari 2018 als voorzitter van het Huis van Afgevaardigden 8 uur en 7 minuten lang aan één stuk door. Er is een meerderheid van 60 van de 100 senatoren nodig om het filibusteren uiteindelijk te breken en een stemming af te dwingen. Daardoor is er in de praktijk een meerderheid van 60 procent nodig voor de goedkeuring van wetgeving in de Amerikaanse Senaat. Trump liep er de afgelopen jaren herhaaldelijk tegenaan: Republikeinse wetsvoorstellen die het niet haalden, omdat de partij ‘slechts’ een meerderheid van 52 had in plaats van de vereiste 60.      

Besluitvorming kapen

Het woord filibuster is afgeleid van het oud-Nederlandse woord voor ‘vrijbuiter’, dat ‘kaper’, ‘zeerover’ of ‘avonturier’ betekende. Etymologisch gaat vrijbuiter terug op ‘vrije buit’: ‘buit waarover degene die hem verwerft als eigendom kan beschikken’. De buit is in dit geval de gekaapte tijd en daarmee het gekaapte wetsvoorstel. In de Nederlandse politiek speelt filibusteren overigens geen grote rol, maar hoe is gesteld in de Nederlandse boardrooms? Wordt daar veel gefilibusterd? We kunnen ons zomaar voorstellen dat zowel bestuurders als commissarissen de tactiek wel eens aangrijpen om de discussie en besluitvorming over heikele onderwerpen te vertragen of te traineren.

Onderwerpen van de agenda laten afvallen

Telefoonboeken (of een variant: de statuten van de vennootschap) zullen daarbij niet worden voorgelezen. Maar er zijn voldoende andere manieren om naar hartenlust te filibusteren. Bijvoorbeeld door als commissaris ellenlange en gedetailleerde vragen te stellen (en daardoor de commissarissen van een andere factie in de rvc de wind uit de zeilen te nemen) of aan bestuurderskant lang uit te weiden bij het antwoorden, of door het houden van monologen (aan beide kanten van de bestuurstafel). Een commissarissenvergadering duurt immers maar een paar uur en er is een hele waslijst aan onderwerpen te behandelen. Als bestuurders of commissarissen maar lang genoeg van stof zijn, kan een onderwerp zomaar van de agenda afvallen en doorgeschoven worden naar de volgende vergadering en ach, die is pas over een paar maanden. Wie weet, ziet de wereld er dan heel anders uit. En na een paar keer doorschuiven, sterft het agendapunt vaak een stille dood.

Krachtige voorzitter nodig

Het tegengaan van filibusteren in de boardroom vraagt om een sterke voorzitter, die zowel bestuurders als commissarissen durft aan te spreken op hun eindeloze inbreng en zo nodig durft af te kappen en zorgt dat alle punten op de agenda aan de orde komen. Een goede voorzitter moedigt ook juist die ene stille commissaris aan om zich uit te spreken en voorkomt dat hij of zij het slachtoffer wordt van het gefilibusteer van anderen. Onnodig te zeggen dat de voorzitter zelf de láátste is die zich schuldig mag maken aan vertragingstactieken. Wilt u als commissaris (hetzij als voorzitter, hetzij als lid van een rvc) toch wat inspiratie opdoen? Niet om het filibusteren zelf in de praktijk te brengen natuurlijk, maar om het eerder te herkennen bij anderen en voorbereid te zijn? Volg dan straks de discussies en besluitvorming in de Senaat, waar Biden en Kamala na hun inauguratie op 20 januari een nieuwe politieke werkelijkheid zullen moeten bevechten.