Toezicht houden op verantwoord samenspel in de zorg

Toezien op samenwerken: naar een verantwoord samenspel. Dat is de titel van een nieuw boek over zorgtransitie voor toezichthouders in zorg en welzijn van de NVTZ. Geen routekaart, maar inzichten, bouwstenen en casussen die inspiratie willen bieden om de samenwerking in regionale netwerken te bevorderen.

In de recent gesloten zorgakkoorden worden partijen opgeroepen meer samen te werken. De afspraken staan beschreven, maar het ‘hoe’ blijft open voor invulling en geeft ruimte voor pluriformiteit. De vraag is in hoeverre de onderliggende waarden van good governance ook (kunnen) doorwerken in het toezicht op of van netwerken en samenwerkingsverbanden. Het boek Toezien op samenwerken: naar een verantwoord samenspel van de Wetenschappelijke Adviesraad (WAR) van de Nederlandse Vereniging van Toezichthouders in Zorg en Welzijn (NVTZ) biedt daarvoor praktische en wetenschappelijke inzichten. De bijdragen van de auteurs werden hierbij gevoed door verschillende casussen uit de praktijk.

Pluriformiteit van samenwerkingsverbanden

De aanleiding voor deze publicatie van de Wetenschappelijke Advies Raad NVTZ (WAR), aldus Mirella Minkman, voorzitter van de WAR, ‘is dat we de pluriformiteit van samenwerkingsverbanden in de praktijk zien, ook tezamen met de observatie dat er al diverse invullingen en vernieuwingen plaatsvinden door toezichthouders en bestuurders. Het gaat hierbij niet om het komen tot uniforme oplossingen, wel om de ontwikkelingen te beschouwen vanuit verschillende brillen of (wetenschaps)disciplines. Immers, samen zie je meer en ook andere dingen wanneer je naar hetzelfde vraagstuk kijkt.’

Weging van waarden

‘In de huidige ontwikkelingsfase, waarin wetenschappelijke kennis aanwezig is over governance, samenwerking of synergie in netwerken, maar die tegelijkertijd ook nog om doorontwikkeling vraagt, omarmen we juist de pluriformiteit om vanuit de empirie de echt wezenlijke vragen te kunnen stellen’, vervolgt Minkman. ‘Dan kunnen er bruikbare antwoorden gevonden worden, vanuit zowel de praktijkervaring als de wetenschap. Het is namelijk de vraag of er één waarheid is, waar onderliggende waarden van good governance (denk bijvoorbeeld aan efficiency, gelijkgerichtheid of solidariteit) verschillend gewogen kunnen en moeten worden. Dat zal vooral gaan spelen bij vraagstukken die meerdere levensterreinen en domeinen raken, geïntensiveerd door schaarste, zodat een weging van waarden om keuzes of om balanceeracts gaat vragen.’

Domein-overstijgend

Marius Buiting, directeur van de NVTZ, geeft aan dat het boek aansluit op de adviezen van het rapport Met de stroom mee van de Raad van Volksgezondheid en Samenleving, dat recentelijk is gepubliceerd. ‘In de gesprekken die ik met vele belanghebbenden binnen zorg en welzijn voer, gaat het om netwerken met domein-overstijgende samenwerkingsverbanden en wat daarbij de rol van de interne toezichthouder is of zou kunnen zijn. Dit boek biedt mooie inzichten en bouwstenen voor organisaties en toezichthouders in zorg en welzijn om met netwerken aan de slag te gaan’, aldus Buiting.

Vertrouwen als basis

Bovendien geeft Buiting mee dat we de transitie naar samenwerken op basis van vertrouwen met elkaar zouden moeten maken en als partners van elkaar het gemeenschappelijk belang van burgers, patiënten en cliënten voorop zouden moeten zetten. Daarbij hoort transparantie en een andere vorm van financiering. Daar is lef voor nodig. De rol van interne toezichthouder hierbij is het gesprek met de bestuurders hierover te voeren en samenwerking op te nemen in de toekomstvisie van de organisatie, afgestemd op de veelal complexe maatschappelijke opgaven.

Zorgtransitie

 ‘De leden van de WAR hebben, naast het leveren van een eigen bijdrage, diverse auteurs gevraagd vanuit hun perspectief een beschouwing te geven’, aldus Minkman. ‘Om deze wel te laten refereren aan bestaande praktijken, hebben zes samenwerkingsverbanden hun medewerking verleend om hun situatie, manier van werken en vragen met ons te delen.’ Deze casussen laten meteen zien dat de betrokken organisaties verschillen. Het gaat vaak om dynamische omgevingen die een dynamische sturing vergen. Verantwoording en toezicht vragen om continu ontwikkelen en leren.

Samenwerking stimuleren en belonen

‘In de casussen komen sturingsvragen naar voren’, geeft Minkman aan. ‘Namelijk: hoe ga je in de samenwerkingsverbanden om met de financieringssystematiek en hoe verdeel je de verantwoordelijkheden, bevoegdheden, rollen en afbakeningen tussen de partners en toezichthouders, terwijl er vooral een gezamenlijke verantwoordelijkheid is? De manier van organiseren, de vorm, de andere – of juist dezelfde of ontbrekende – wijze van toezicht houden en de beelden over “hoe verder” lopen niet synchroon. Toch toont juist die diversiteit ook overeenkomsten en interessante handelingsperspectieven waar we in deze uitgave geen routekaart voor willen uitschrijven, maar wel inzichten en bouwstenen die inspiratie willen bieden om de samenwerking in netwerken te bevorderen.’ Minkman besluit met: ‘Goed toezicht moet samenwerking die meerwaarde creëert stimuleren, faciliteren en direct of indirect belonen.’

Voor meer informatie zie Toezien op Samenwerken | NVTZ.

Lees over dit onderwerp ook dit artikel in Governance Update.