‘Grensoverschrijdend gedrag bij ons? Niet dat ik weet’

In elke organisatie vindt seksueel grensoverschrijdend gedrag plaats, alleen durven slachtoffers het vaak niet te melden, of worden incidenten ontkend of gebagatelliseerd. Toezichthouders moeten het taboe helpen doorbreken, het thema blijven agenderen en de borging van respectvol gedrag en een veilige werksfeer bewaken, aldus Anthon van der Horst, executive consultant GITP.

Menig toezichthouder zal zich de laatste tijd de vraag stellen: hoe zit het bij ‘ons’ eigenlijk met seksueel overschrijdend gedrag? Een lastige vraag, maar is het eigenlijk wel een vraag? Laten we beginnen bij uzelf. Hebt u als vrouw wel eens te maken gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag? En zo ja, wat hebt u toen gedaan? Hebt u het gedrag genegeerd, misschien gedacht: dat gebeurt nu eenmaal? Of hebt u het bespreekbaar gemaakt? Kón u het ergens bespreken? En als man: hebt u wel eens te dicht tegen een collega aan gestaan, haar even aangeraakt? Kwam u ermee weg, of werd u erop aangesproken?

Als u nooit persoonlijk te maken hebt gehad met grensoverschrijdend gedrag, hebt u er dan wel aandacht voor? Misschien hebt u het wel eens waargenomen of erover gehoord? Wat hebt u toen gedaan? Hebt u het gedrag besproken met de dader of het slachtoffer? Aangifte gedaan, daders gecorrigeerd, slachtoffers geholpen? Of hebt u het laten lopen? Zocht u misschien een rechtvaardiging om niet in actie te komen, door te denken: ik weet het niet 100% zeker, er is toch een vertrouwenspersoon, het zijn volwassen mensen, het zal wel meevallen, et cetera.

Waarom horen we niets van grensoverschrijdend gedrag?

Seksueel overschrijdend gedrag wordt vaak ontkend of gebagatelliseerd door de buitenwacht. Daardoor worden slachtoffers niet gehoord en blijven daders onbestraft. De onverbiddelijke conclusie moet dan ook zijn dat er heel veel onder de pet blijft en niet besproken wordt, waardoor er geen correctie plaatsvindt. Dus als u geen incidenten ter ore komen, zegt dat niets. Sterker nog: de vraag of er in uw organisatie grensoverschrijdend gedrag plaatsvindt, is naïef. De vraag moet niet zijn of het gebeurt, maar hoe het komt dat u er niets over hoort.

Laten we ons eens verplaatsen in een man die grensoverschrijdende gedrag vertoont. Stel, u krijgt de – zogenaamd grappig bedoelde – vraag van een (mannelijke) collega of u een vrouwelijke medewerker even in de billen wilt knijpen. Veel mannen zullen daar wat lacherig op reageren: het zal hun vooral een ongemakkelijk en beschaamd gevoel geven. Ze zullen het niet doen: het is immers niet gepast en je respecteert het lichaam van de ander nu eenmaal. Je gaat niet ongevraagd iemands lichaam betasten. Een groot aantal mannen zal zo reageren. Maar, helaas, er zijn ook mannen die wél zullen ingaan op het voorstel. En helaas ook als ze er geen lollige opdracht van een collega voor krijgen.

Conditionering en beloning

Mannen die zich schuldig maken aan seksueel grensoverschrijdend gedrag, voelen die schaamte niet en komen er vaak mee weg. Ze worden dus niet gecorrigeerd. De bewuste man handelt mogelijk vanuit een impuls, in ieder geval vanuit een gebrek aan inlevingsvermogen en gaat daarmee over een grens. Gevolg: de kans op herhaling is groot. En nog erger: omdat vrouwen er vaak niks van durven zeggen, gaan daders gemakkelijk een stap verder en is de kans op een ernstiger vergrijp volop aanwezig. Het is een vorm van conditionering en beloning. Zolang degene die een grens overschrijdt meer beloning dan straf ervaart, is de kans dat dit gedrag zich blijft voordoen levensgroot. Bovendien speelt seksueel grensoverschrijdend gedrag zich vaak af in het verborgene. Want wie praat hierover? De dader niet en het slachtoffer evenmin: vrouwen schamen zich en voelen zich schuldig (onterecht) en bagatelliseren of verzwijgen daarom het gebeurde.

Hoeveel vrouwen worden er lastig gevallen? In Nederland heeft 53% van de vrouwen en 19% van de mannen wel eens een vorm van seksueel grensoverschrijdend gedrag meegemaakt, zo blijkt uit de publicatie Seksuele Gezondheid in Nederland/Leefstijlmonitor (2017). Zelfs als slechts een minderheid van het mannelijk geslacht grensoverschrijdend gedrag vertoont, hebben in absolute zin honderdduizenden, misschien wel miljoenen vrouwen daarmee te maken.

Agendeer veilige werksfeer

Wat betekent dit alles voor u als toezichthouder? De vraag of het in de organisatie speelt, is een non-vraag, vergelijkbaar met: gaat morgen de zon op? Natúúrlijk speelt het in uw organisatie. Is het een probleem in uw organisatie? Per definitie, want vrouwen zijn er niet van gediend. Wat kunt u er als raad van toezicht tegen doen? U kunt in elk geval het mechanisme leren herkennen waarmee seksueel overschrijdend gedrag wordt toegedekt. Om dat te voorkomen, moet de raad van toezicht blijvend aandacht vragen voor het onderwerp. Zorg ervoor dat een veilige werksfeer geregeld als thema op de agenda staat en in de organisatie verankerd is. Door erover te praten, door het dichterbij te halen, wordt grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar voor slachtoffers en kunnen daders gecorrigeerd worden.

Geef aandacht aan slachtoffers en daders

Seksueel overschrijdend gedrag is een lastig bespreekbaar onderwerp. Erken het taboe en doorbreek het. U kunt daarmee beginnen aan uw eigen toezichtstafel. Zo ongemakkelijk als het voor u is, zo ongemakkelijk is het ook voor een ander. Bespreek zaken als: voelen medewerkers zich veilig in dit opzicht, welke factoren bevorderen die veiligheid, zijn die factoren geborgd? Durven vrouwen iets te zeggen bij ongewenste intimiteiten? Geef aandacht aan slachtoffers en daders.

Let op machtsspreiding

Uiteraard heeft de bestuurder intern en extern een voorbeeldrol. Hij of zij moet ook de toezichthouders goed informeren: niet alleen over hoe vaak er incidenten plaatsvinden en hoe daarmee is omgegaan, maar ook en vooral over hoe veiligheid en respectvol gedrag in de organisatie geborgd worden. Als het toch misgaat: zijn er dan vertrouwenspersonen waar ongewenst gedrag gemeld kan worden, worden meldingen serieus genomen en worden daders aangesproken op hun gedrag? Belangrijk is dat de organisatie een goed HR-beleid heeft, een actieve dialoog over seksueel grensoverschrijdend gedrag voert, aan machtsspreiding doet en kritisch toeziet op werksituaties waar de een de baas is over de ander en er één-op-één-contact is.

Neem in elk geval niet aan dat als u niets hoort, er wel niets aan de hand zal zijn. Bespreek het onderwerp regelmatig binnen de raad en met uw bestuur, vanuit de aanname dat er seksueel overschrijdend gedrag in de organisatie plaatsvindt, maar dat dit moeilijk aan de oppervlakte komt en er altijd de neiging bestaat om het te bagatelliseren. Dat gold vroeger, dat geldt nu en dat geldt in de toekomst. Hopelijk zijn we echter met elkaar in staat om ervoor te zorgen dat organisaties een veiliger omgeving gaan vormen voor alle medewerkers.

Klik hier voor contact met Anthon van der Horst.