Hoe hoog staat ESG op de agenda bij Nederlandse boards?

Organisaties staan voor ingrijpende strategische keuzes: bijdragen aan een betere wereld vraagt om verduurzaming van het businessmodel en transparantere verantwoording over ESG. Wat betekent dat voor de bestuurlijke agenda? De ESG Boardroom Barometer van EY en NR Governance wil meten welke ‘klimaatverandering’ zich de komende jaren in de Nederlandse boardrooms voltrekt. Hoeveel aandacht besteden bestuurders en commissarissen aan ESG en wat zijn good practices? Auke de Bos, Erwin Capitain en Martijn de Jong over het initiatief: ‘Met de Barometer willen we boards een duwtje in de goede richting geven.’

Welke prioriteit heeft ESG (environment, social & governance) bij de raad van commissarissen? Hoeveel tijd besteedt de raad eraan en is er een aparte commissie voor ingericht? En welke kansen biedt ESG en waar liggen de grootste uitdagingen?

Zomaar wat vragen uit de nieuwe ESG Boardroom Barometer: het onlangs gelanceerde halfjaarlijkse survey onder bestuurders, commissarissen en toezichthouders over de aandacht die in de top van organisaties wordt besteed aan een verantwoorde opstelling naar mens, milieu en maatschappij en hoe deze thema’s worden geïntegreerd in strategie en bedrijfsvoering en het toezicht daarop.

Zicht op trends

De eerste Barometer – een gezamenlijk initiatief van accountants- en adviesorganisatie EY en kennisplatform NR Governance – fungeert als een nulmeting. Door het onderzoek twee keer per jaar gedurende een langere periode uit te voeren, ontstaat zicht op trends in de manier waarop boards in de praktijk met ESG omgaan. Daarbij gaat het niet alleen om zaken als prioritering, focus, tijdsbesteding en deskundigheid in de boardroom, maar vooral ook om het verzamelen van good practices en het delen van dilemma’s. Hoe creëren organisaties bijvoorbeeld de juiste randvoorwaarden voor ESG en met welke hobbels worden ze daarbij geconfronteerd? Die ervaringen kunnen worden uitgewisseld in een dialoog met en tussen bestuurders en toezichthouders. De frequentie van de peiling maakt het ook mogelijk om de vraagstelling direct te laten aansluiten op de snelle ontwikkelingen binnen het ESG-dossier.

Barometer staat al tijden op ‘veranderlijk’

De virtuele barometer in de bestuurskamers staat al geruime tijd op ‘veranderlijk’. De ESG Boardroom Barometer wil nauwgezet volgen in hoeverre boards zijn voorbereid op maatschappelijke drukverschillen en weersverandering, zo komt naar voren uit een rondetafelgesprek met initiatiefnemers Auke de Bos (hoogleraar Bedrijfseconomie aan Erasmus Universiteit Rotterdam en bestuurder bij EY Accountants), Erwin Capitain (commissaris en toezichthouder bij enkele ondernemingen en pensioenfondsen en bestuurslid van NR Governance) en Martijn de Jong (Corporate Governance-specialist bij EY Nederland).

Wat was de aanleiding voor het opzetten van de ESG Boardroom Barometer?

Auke de Bos: ‘Organisaties worden geconfronteerd met ingrijpende strategische keuzes bij de verduurzaming van hun businessmodel om te kunnen bijdragen aan een betere wereld. Daarnaast komt er nieuwe wet- en regelgeving aan op het gebied van ESG en het afleggen van externe verantwoording daarover. Zo moeten grote ondernemingen over een paar jaar gaan voldoen aan de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) en de European Sustainability Reporting Standards (ESRS). In Nederland is onlangs de Corporate Governance Code geactualiseerd met het begrip duurzame langetermijnwaardecreatie. Hierbij gaat het om de balans tussen de sociale, ecologische en economische aspecten van het ondernemen. Het is belangrijk dat organisaties zich goed voorbereiden op de nieuwe wet- en regelgeving door ESG in hun strategie, bedrijfsvoering en toezicht te verankeren.’

Martijn de Jong: ‘Met de barometer willen we meten hoe het ervoor staat met de aandacht van boards voor ESG en hoe dit zich de komende jaren ontwikkelt. Hoe anticiperen boards op regeldruk en maatschappelijke druk en welke trends kunnen we daarin waarnemen? Beursgenoteerde ondernemingen moeten al vanaf dit boekjaar aan de Corporate Governance Code voldoen en vanaf 2025 aan de Europese rapportageverplichtingen. Bestuurders en commissarissen moeten dus nú al aan hun huiswerk beginnen. Gebeurt dat ook, hoe pakken ze dat aan en waar lopen ze tegenaan?’

Onlangs presenteerde politiek Den Haag een initiatiefwet die Nederlandse bedrijven verplicht om misstanden in de keten aan te pakken, een maatschappelijke zorgplicht. Dat leidde tot behoorlijk wat atmosferische storingen in de top van organisaties…

Erwin Capitain: ‘De initiatiefwet loopt vooruit op de aanstaande Europese regelgeving en zou dus geen verrassing mogen zijn voor organisaties. Desondanks kwam er een stevige antilobby op gang: een overreactie, ingegeven door vermeende angst voor aansprakelijkheid. De gerechtelijke uitspraak dat Shell de CO2-doelstellingen moet aanscherpen heeft veel organisaties afgeschrikt. Ze willen wel maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen voor hun eígen activiteiten, maar vinden het lastig om aangesproken te worden op hun impact in de keten. Dat is begrijpelijk, maar het is wel de enige manier om de duurzaamheidstransitie breed gerealiseerd te krijgen. Daar zit dus een spanningsveld.’

De Bos: ‘Vanuit het belang van een level playing field zou je misschien beter kunnen wachten op de Europese regelgeving. Aan de andere kant: als Nederlandse bedrijven innovatie op het gebied van ESG omarmen en zichzelf transformeren in toekomstbestendige organisaties, dan zijn ze straks internationaal koploper in hun sector. Duurzame bedrijven zullen op de lange termijn de winnaars blijken te zijn en dat versterkt ook de Nederlandse concurrentiepositie. Organisaties moeten zich dus niet door angst laten leiden, verduurzaming biedt ook kansen.’

De ESG Boardroom Barometer wil de voortgang daarvan in de Nederlandse bestuurskamers in kaart brengen. Welk beeld verwachten jullie dat de nulmeting oplevert?

De Bos: ‘De meeste boards realiseren zich inmiddels wel dat ESG een belangrijk thema is, een paar uitzonderingen daargelaten: organisaties die nog in de ontkenningsfase zitten. Nu gaat het erom: hoe pak je het concreet aan? Dan roept allerlei fundamentele vragen op: moet je je businessmodel veranderen, hoe zorg je dat de winkel openblijft tijdens de verbouwing, hoe meet en monitor je ESG-doelstellingen en hoe leg je externe verantwoording af? Dus er liggen grote uitdagingen en er is nog bij te weinig bestuurders en commissarissen expertise op dat gebied. Het gaat ook niet alleen om de E van ESG maar ook om de S en de G: het aanpassen van de governance om de negatieve externe effecten van de bedrijfsvoering in de keten aan te pakken, een heel nieuw thema. Er komt dus veel op boards af, in de nulmeting verwachten we dat terug te zien. Vervolgens willen we daarover in gesprek gaan met bestuurders en commissarissen en de good practices bundelen die er inmiddels zijn en ontwikkeld worden.’

Capitain: ‘Er wordt veel gepraat over ESG, maar hóe breng je het daadwerkelijk in de praktijk? We horen vaak dat veel bestuurders en commissarissen dat ingewikkeld vinden. De resultaten van de nulmeting en de vervolgonderzoeken bieden hopelijk concrete aanknopingspunten voor verdere professionalisering om boards op weg en verder te helpen. Als NR Governance willen we daarin graag een rol vervullen door het delen van kennis, ervaring en goede voorbeelden op het gebied van ESG, zodat boards van elkaar kunnen leren en elkaar kunnen inspireren.’

In hoeverre biedt de Barometer zicht op verschillen in ESG-ambities tussen bestuurders enerzijds en commissarissen en toezichthouders anderzijds?

De Jong: ‘We vragen in de Barometer bijvoorbeeld of de aandacht voor ESG in de boardroom vooral uitgaat naar de strategie, de uitvoering of reporting. Bestuurders en commissarissen vervullen daarin andere rollen, dus daaruit kun je eventuele verschillen afleiden. We zijn heel benieuwd of bestuurders al verder in de duurzaamheidstransformatie zijn, of dat juist commissarissen een voortrekkersrol spelen. Een ander punt is de aandacht die boards besteden aan de E, de S en de G, dus de verantwoordelijkheid voor milieu, sociaal beleid en de aanpassing van de governance om klaar te zijn voor toekomstige ontwikkelingen. Krijgen alle aspecten wel evenveel en voldoende aandacht?’

De Bos: ‘We willen ook graag in kaart brengen hoe organisaties de governance hebben ingericht om ESG te integreren in de bedrijfsvoering en het toezicht. Hebben ze bijvoorbeeld een aparte commissie in de raad van commissarissen in het leven geroepen, als een soort buitenboordmotor om het thema dominant op de agenda te krijgen en duurzaam in de organisatie te borgen? En is die commissie gespiegeld met eenzelfde orgaan in het bestuur? Of wordt juist níet voor een aparte commissie gekozen, omdat ESG een verantwoordelijkheid van álle bestuurders en toezichthouders gevonden wordt? Maar hoe houd je dan focus en creëer je urgentie?’

De Jong: ‘Interessant is vervolgens om te kijken of de tijd die volgens de Barometer wordt besteed aan ESG en de verdeling daarbij tussen de E, de S en de G verschilt bij organisaties die wel of juist geen aparte commissie daarvoor hebben.’

Capitain: ‘Een vraag in de Barometer is ook of bestuurders en commissarissen ESG zien als kans of als bedreiging. Stellen ze zich daarin verschillend op? Dat kun je ook weer correleren met hoe hoog het thema in de board op de agenda staat en hoeveel tijd eraan wordt besteed. Het zou mooi zijn om te zien dat boards die ESG vooral als kans zien het thema elke vergadering prominent agenderen en onderdeel maken van elke beslissing. Een dergelijke uitkomst zou ook bestuurders en commissarissen van andere bedrijven kunnen inspireren.’

De Barometer wil ook in kaart brengen hoe boards de randvoorwaarden voor ESG creëren, zoals innovatie, diversiteit voor een brede belangenafweging en bijvoorbeeld digitalisering. Welke rol speelt dat laatste aspect?

De Bos: ‘Als de Europese rapportageverplichtingen worden ingevoerd, moeten organisaties verantwoording afleggen over een grote hoeveelheid datapunten en die moeten op een elektronische manier worden aangeboden. De systemen en verantwoordingscyclus van de organisatie moeten dus worden aangepast om daaraan te kunnen voldoen. Het is mijn verwachting dat er enorme databases over ESG zullen ontstaan, die door rating agencies, investeerders of overheden kunnen worden gebruikt als benchmark om bedrijven te vergelijken op duurzaamheidsprestaties. Vervolgens kunnen ze daar bijvoorbeeld commissarissen op aanspreken: “De organisatie waarop jullie toezicht houden scoort het laagst in de sector, dagen jullie het bestuur daarop uit?” Organisaties met hoge ESG-scores zullen op termijn gemakkelijker toegang krijgen tot de kapitaalmarkt en betere financieringsvoorwaarden kunnen bedingen. De concurrentievoorsprong door voorop te lopen in ESG wordt de komende jaren dus alleen maar groter.’

Capitain: ‘Aandeelhouders en andere stakeholders kijken nu al heel anders naar organisaties en hoe bijvoorbeeld de winstgevendheid tot stand is gekomen. Kijk naar de commotie over de 38 miljard euro winst van Shell over 2022. Tot voor kort zou de reactie zijn geweest: wat een fantastisch rendement, wat heeft het bedrijf geweldig gepresteerd. Nu wordt er voor het eerst in het bestaan van het bedrijf negatief gereageerd, omdat het geld voornamelijk met fossiele brandstoffen verdiend wordt en er vooral is geprofiteerd van de hoge gasprijs door de oorlog in Oekraïne.’

Wat hopen jullie de komende jaren te bereiken met de Barometer?

De Jong: ‘De aandacht in boards voor ESG moet meetbaar, vergelijkbaar, zichtbaar en transparant worden. Daar willen we met de Barometer graag een bijdrage aan leveren.’

Capitain: ‘Veel boards zijn nog aan het zoeken hoe ze ESG kunnen verankeren in de organisatie. Als stip op de horizon hoop ik dat organisaties in de toekomst alle strategie- en beleidskwesties vanuit een ESG-bril bekijken, zoals dat nu vaak alleen nog gebeurt vanuit een finance-bril. Veel mensen proberen privé een bijdrage te leveren aan de duurzaamheidstransitie door de eigen footprint terug te brengen: ze zetten de thermostaat van de cv lager, eten geen of minder vlees en reizen bewuster. Stel je je ook zo verantwoord op in je rol als bestuurder en toezichthouder? Het zou mooi zijn als de Barometer daarvoor de good practices kan helpen aanreiken.’  

De Bos: ‘We hebben niet de illusie dat we met de Barometer op zichzelf de wereld kunnen verbeteren. We zien het als een nudge, een instrument om boards een duwtje in de goede richting te geven om ESG te omarmen en er daadwerkelijk mee aan de slag te gaan. We hopen dan ook dat bestuurders en commissarissen de komende jaren aan de surveys willen deelnemen en met ons en elkaar in gesprek willen gaan om hun praktijkervaringen en hun dilemma’s te delen. Zo bouw je samen een body of knowledge op, waardoor ESG zich steeds verder kan ontwikkelen. En dáármee kun je uiteindelijk wél een betere wereld creëren.’

De Jong: ‘Mét elkaar kunnen we letterlijk en figuurlijk invloed hebben op het klimaat van morgen: in de boardrooms en daarmee op onze planeet.’

Klik hier voor deelname aan de ESG Boardroom Barometer.